Alle aandacht voor mentale gezondheid onder jongeren is terecht. Maar pas op voor de ‘prevalentie-inflatie hypothese’. Niet elke jongere hoeft te worden doorverwezen naar de ggz.
Sinds corona lijkt de mentale gezondheid van jongeren ernstig verslechterd en het ziet er niet naar uit dat dat weer goed komt. Ook dit jaar verschenen er regelmatig alarmerende rapporten. In het voorjaar trok de Nederlandse ggz – net voor het Tweede Kamerdebat hierover op 25 april – aan de bel: “Zeg stop tegen de afkalvende mentale gezondheid van jongeren”. Uit cijfers van RIVM, Trimbos en CBS bleek bijvoorbeeld dat het aantal jongeren (jonger dan 25 jaar) met psychische klachten is toegenomen van 10,9 procent naar 18 procent. Meer dan de helft (51 procent) van de hbo- en wo-studenten heeft lichte tot matige psychische klachten. En in december 2023 zei 37 procent van de jongeren mentale klachten te hebben ervaren in de vier weken voor de vraag. Overigens wijst internationaal onderzoek uit dat 62,5 procent van de psychische aandoeningen ontstaat in de leeftijd onder de 25 jaar en 34,6 procent al voor de leeftijd van 14 jaar.
Het zijn indrukwekkende cijfers, en het is terecht dat de Nederlandse ggz de noodklok luidt. Want dit zal de toch al zo hoge druk op de ggz voorlopig niet verminderen, zo lijkt het. Maar hebben al deze jongeren therapie nodig? Die vraag wordt de laatste tijd net zo vaak gesteld. En andere oplossingen worden aangedragen.
Weerbaarheid
Zo brak Minne Fekkes – onderzoeker bij TNO en als bijzonder hoogleraar Sociale Vaardigheden en Weerbaarheid verbonden aan de Universiteit van Amsterdam – in de Volkskrant een lans voor weerbaarheidstrainingen en -cursussen. Daarbij zijn drie technieken effectief: cognitieve herstructurering, ervaringsleren en psycho-educatie. Bij psychische weerbaarheid spelen ook goede omgang met stress, regulatie van emoties, mate van sociale steun en bestaanszekerheid een rol, zegt Fekkes. Zelfs hobby’s kunnen mensen weerbaar maken tegen psychisch lijden.
Welzijn
In plaats van mentale gezondheid kijkt promovenda Kayla Green van Erasmus School of Social and Behavioural Sciences liever naar het brede welzijn van jongeren. Dat gaat naast mentale gezondheid ook over fysieke gezondheid, sociale relaties en emotioneel welzijn. Zij pleit voor onderzoek naar manieren waarop scholen aandacht kunnen geven aan mentaal welzijn, zonder ‘afwijkend’ gedrag te labelen of problematiseren. Zeker jongeren hebben stemmingswisselingen, maar dat hoeft niet te betekenen dat ze daar automatisch langdurig last van hebben of hulp vanuit de ggz nodig hebben.
Besmettelijk
Bij mentale gezondheid leggen onderzoekers de nadruk op hoge stress, ongezonde leefstijl en hoge prestatiedruk, maar ook op factoren als social media, klimaatverandering en woningnood. Maar er is meer aan de hand. Onlangs belichtte Hedda van ’t Land – directeur Behandelzaken Kind & Jeugd bij Mentaal Beter – in dagblad Trouw een aspect van mentale gezondheid dat vaak over het hoofd wordt gezien: psychische problemen onder jongeren zijn besmettelijk. Ze beroept zich op de theorieën van Denny Borsboom – hoogleraar Grondslagen van de Psychometrie en Psychologie aan de Universiteit van Amsterdam. Die stelt dat psychische stoornissen geen geïsoleerde aandoeningen zijn, maar complexe netwerken van symptomen die elkaar kunnen besmetten. Dat speelt zeker bij tieners en adolescenten, die kwetsbaar zijn en bij hun identiteitsvorming juist extra gevoelig voor sociale beïnvloeding. Dat heeft effect op de mentale gezondheid, vooral bij meisjes. Van ’t Land pleit ervoor dat er binnen overheidsprogramma’s als De Gezonde School en het Landelijk Kader Studentenwelzijn 2023-2030 meer aandacht komt voor de invloed van sociale groepen en netwerken op individueel mentaal welbevinden van jongeren. Die verandering van focus kan voorkomen dat emoties individueel worden gelabeld en zo gemedicaliseerd. Kortweg gezegd: samen praten over problemen en zorgen kan meer piekeren en een gang naar de therapeut voorkomen.
Veerkracht
Op vrijdag 8 november spreekt Levi van Dam – hoogleraar Veerkrachtig Opgroeien aan de Universiteit van Amsterdam – zijn oratie uit. Zijn boodschap ligt in deze lijn: we moeten vooral naar jongeren luisteren en niet in een therapiereflex schieten. Van Dam zegt dat de huidige generatie jongeren veel beter is geworden in het verwoorden van hun mentale problemen. Dat leidt tot de zogenaamde ‘prevalentie-inflatie hypothese’. Meer bewustwording zorgt voor over-interpretatie; daardoor worden jongeren vaker doorverwezen naar psychische hulpverlening. In plaats van meteen doorverwijzen, is het beter om in gesprek met jongeren te wijzen op goed contact met jezelf (eigen gevoelens en emoties herkennen en begrijpen), goed contact met de mensen om je heen (vrienden, familie, leeftijdgenoten) en werken aan verbinding of gemeenschapsgevoel – dat gebeurt al op een dansvloer of een festival.
Levi van Dam werkt ook aan praktische methodes om veerkrachtig opgroeien te bevorderen, zoals Jouw Ingebrachte Mentor/JIM (hulp aan jongeren door samenwerking met naasten uit de omgeving), Garage2020 (landelijk innovatienetwerk om tot nieuwe oplossingen te komen voor maatschappelijke opvoed- en opgroeivraagstukken), Feelee (app waarmee jongeren inzicht kunnen krijgen in hun eigen emoties om zo hun mentale veerkracht te versterken) en Mentale Wasstraat (een drie uur durend event waarin jongeren technieken aangeleerd krijgen die hun mentale welzijn een boost geven, inclusief ademhalingsoefeningen, klankschalen en ijsbad). Dat laatste werd met succes getest op Defqon1, het grootste hardstyle festival ter wereld.
Probleem
De Nederlandse ggz wees in het voorjaar op soortgelijke initiatieven als STORM(een samenwerking tussen scholen, ggz, GGD’s en gemeenten in de regio Oost-Brabant), Think op school (platform voor scholen, gemeenten en maatschappelijke organisaties), Mental First Aid, Thubble (voor preventie en ontwikkelen mentale gezondheidsvaardigheden) en @Ease (jongeren kunnen binnenlopen of chatten). De kracht van al deze oplossingen is dat ze opereren op het snijvlak van zorg, onderwijs en sociaal domein. Maar dat is meteen ook het probleem. Financiële steun is niet zomaar geregeld. Dit overstijgt de budgetten van gemeenten, scholen, zorgverzekeraars of ministeries. Slechts een Tweede Kamerdebat gaat dat niet oplossen. Maar wat dan wel?
----------------------------------------------------------------------------------------
Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou!
GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.
Abonneren kan direct via het inschrijfformulier, opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines.
