Het hoofdlijnenakkoord en de ggz
In het bijna twee weken oude coalitieakkoord van de PVV, BBB, NSC en de VVD komt de ggz één keer voor, namelijk wanneer het gaat om verwarde personen waar politieagenten te veel aandacht aan moeten schenken. “Personen met verward of onbegrepen gedrag moeten sneller de hulp en de zorg krijgen die ze nodig hebben, daarom wordt intensievere samenwerking tussen de politie en de ggz. gestimuleerd. Relevante informatie moet waar nodig snel kunnen worden uitgewisseld.” Ook in het Kamerdebat van afgelopen woensdag kwam de ggz vrijwel niet ter sprake, op een eenzame oproep van de SP na.
Nu hebben de vier coalitiepartijen ondertussen lang en breed duidelijk gemaakt dat er compromissen gesloten moesten worden en dat iedereen water bij de wijn moest doen. Maar in het verkiezingsprogramma van de VVD stond toch duidelijk: “We gaan door met het verkorten van wachttijden in de ggz”? En de NSC signaleerde ook dat “Er lange wachtlijsten zijn en dit zorgt ervoor dat reeds bestaande problemen verergeren.” En de BBB vond de Praktijkondersteuner GGZ bij de huisarts een verrijking en wilde zelfs dat die de aangewezen eenvoudige GGZ-zorg zou worden, want “daardoor ontstaat er meer financiële en praktische ruimte voor zwaardere GGZ-zorg.”
Soortgelijke ambities stonden in de programma’s van wat nu de oppositiepartijen zijn: de wachtlijsten in de ggz (en de hele zorg) zouden worden aangepakt. In het hoofdlijnenakkoord lijkt het allemaal verdwenen. Ook de oppositie verzuimde woensdag hierover aan de bel te trekken, zij hadden de aanpak van de problemen in de ggz immers ook hoog in het vaandel staan. Die problemen lijken echter in rook te zijn opgegaan.
De PVV valt in dit opzicht niets te verwijten: in haar verkiezingsprogramma kwam de hele ggz niet voor, er was voor de ggz dus ook niets beloofd.
Het eigen risico
Wat de PVV wél beloofd had, was dat het eigen risico nu, direct, onmiddellijk, afgeschaft zou worden. Voor veel mensen die gebruik moeten maken van de ggz zou dat wel eens van groot belang kunnen zijn, want mentale en financiële problemen gaan vaak hand in hand. Maar wie daarop had gerekend, kwam bedrogen uit.
Geert Wilders verweet Frans Timmermans in oktober nog in Het Debat van Nederland op felle toon “het contact met de werkelijkheid totaal verloren” te zijn, omdat de leider van GroenLinks-PvdA niet wilde beloven dat hij het eigen risico ‘morgen’ zou afschaffen. Het was “een schande”, volgens Wilders.
Timmermans wilde het eigen risico wel degelijk afschaffen, maar probeerde uit te leggen dat dat niet met onmiddellijke ingang kon. “Mevrouw kan niet wachten. Mevrouw moet nu het geld hebben”, beet Wilders Timmermans toe, wijzend op een vrouw in het publiek die de vraag had gesteld. De confrontatie werd een gamechanger in de verkiezingen.
De huidige realiteit is anders. Het eigen risico wordt slechts gehalveerd, en ook pas in 2027. Pogingen van de SP om het na de verkiezingen alsnog onmiddellijk af te schaffen, strandden omdat, jawel, óók de PVV tegen stemde.
Overigens waren BBB, NSC en VVD in dit opzicht aanmerkelijk voorzichtiger met hun beloften: zij pleitten slechts voor een verlaging van het eigen risico of een kleiner deel per behandeling.
Rubik’s cube
De ggz komt in het hoofdlijnenakkoord weliswaar niet voor, er zijn wel goede voornemens op terreinen die ook invloed op de ggz (kunnen) hebben. Denk aan armoedebestrijding, meer inzet op preventie, versterking van de eerste lijn, meer inzet op digitalisering van de zorg, meer personeel naar de zorg, de bezuiniging op de jeugdzorg – 500 miljoen euro – is geschrapt, Alleen: hoe pakt alles uit, wat zijn de gevolgen van de maatregelen en wie gaat het betalen? Daarover blijft het akkoord vaag.
Een regeerakkoord is als een Rubik’s Cube: je kan niet één vakje wegdraaien zonder ook andere vakjes te verschuiven. Een maatregel op één terrein heeft gevolgen op andere terreinen. Zo becijferde het Centraal Plan Bureau (CPB) dat de verlaging van het eigen risico tot een toename van de zorgvraag zal leiden. Voor een grote groep mensen is dat positief, omdat zij minder financiële belemmeringen ondervinden bij het vragen om zorg, het betekent wel dat er óók dat er meer personeel nodig is (volgens Skipr 19.000 extra baneb), en dat personeel is er nu al onvoldoende.
De ontbrekende bijlage
De vier partijen zien ook dat de personeelskrapte in de zorg grote prioriteit heeft: “Daarom wordt het aantrekkelijker gemaakt om in de zorg te werken, door middel van meer autonomie, loopbaanperspectief, goede arbeidsvoorwaarden en beperking van regeldruk en van administratieve lasten, bijvoorbeeld door meer innovaties. Gestimuleerd wordt dat personeel in loondienst eerste keuze krijgt bij roosterindeling.”
Het is de vraag of het voldoende is. Het is niet voor niets dat Pieter Omzigt in de Kamer zei: “Als u me vraagt of er één bijlage bij het regeerakkoord is die we niet geschreven hebben en die we wel hadden moeten schrijven, dan is dat de bijlage ”Wie gaat dit uitvoeren?”. Daar ben ik me van bewust. Ik ben me ervan bewust dat we in een aantal cruciale sectoren in Nederland tegen limieten gaan aanlopen. De vraag is daar waar we de mensen vandaan halen, of dat nou voor de energietransitie (…) de zorg, het onderwijs, of de kinderopvang is, waarover we ontzettend mooie plannen hebben kunnen opschrijven (…). Maar dit blijft een grote uitdaging.”
Het is met dit voornemen en deze zorgen opmerkelijk dat in het bijgaande budgettaire kader, de intensivering van het ‘programma Toekomstbestendige Arbeidsmarkt Zorg & welzijn’ wordt teruggedraaid. Met dit programma moesten de problemen die er liggen op de arbeidsmarkt in zorg en welzijn worden aangepakt.
Bestaande preventieprogramma niet meer terug te vinden
Iets soortgelijks gebeurt op het gebied van preventie. De coalitie wil “Preventie meer centraal, inclusief sport en bewegen, om de gezondheid te verbeteren, gezondheidsverschillen te verkleinen en de zorgvraag te beheersen.” Maar het bestaande preventieprogramma, waar jaarlijks 230 miljoen euro naar toeging, is in het budgettaire kader niet meer terug te vinden. De vraag is dan ook hoe de coalitie preventie gaat vormgeven en waar preventieve acties van betaald gaan worden. Concrete plannen zijn er niet, en enkel een goed voornemen is niet voldoende.
Verkiezingsprogramma’s beloven wel vaker dingen die niet waargemaakt (kunnen) worden, dat geldt niet alleen voor de programma’s van PVV, VVD, NSC en BBB. in het geval van een regeerakkoord verwacht je meer duidelijkheid over de knopen die doorgehakt zijn en niet alleen maar voornemens waarvan onduidelijk is of, en hóe die nagekomen moeten worden.
In de woorden van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP): ”Als lastige kwesties worden uitgesteld en oplossingen op zich laten wachten, kan dit op middellange termijn leiden tot een onhoudbaar zorgstelsel. Dit heeft negatieve gevolgen voor het welbevinden van mensen wanneer zij niet de zorg ontvangen die ze nodig hebben, of juist toenemende druk ervaren in het verlenen ervan.”
Welbevinden asielmigranten onder druk
Het SCP ziet nog een uitdaging op de loer liggen voor de ggz; het welbevinden van asielmigranten. Het akkoord besteedt aandacht aan het welbevinden van arbeidsmigranten door de lage lonen en slechte arbeidsomstandigheden te bestrijden en betere huisvesting aan te kondigen. “Maar”, schrijft het SCP, “dat geldt niet voor asielmigranten: hun welbevinden zal onder druk komen te staan, terwijl velen van hen al met psychische problemen kampen. Inperking van hun rechten, onzekerheid over hun verblijf (door afschaffing van de asielvergunning voor onbepaalde tijd en door verlenging van de periode van naturalisatie van vijf naar tien jaar) en beperking van gezinshereniging zullen een negatieve invloed hebben op hun welbevinden en hun integratie.”
Op persoonlijke titel: we kunnen voorspellen dat wanneer de volgende asielmigrant als verwarde man met de politie in aanraking komt, omdat hij alles kwijt is en geen enkele duidelijkheid over zijn toekomst meer heeft, de huidige coalitie dat enkel zal zien als een volgend bewijs dat de asielmigratie moet worden ingedamd.
‘Urgentie lijkt niet te worden gevoeld’
En de belangenorganisaties? De Nederlandse ggz, NVvP en het NIP spreken zich in een gezamenlijk persbericht niet in duidelijk positieve of negatieve zin over het akkoord uit. Ze hebben wel de nodige vraagtekens. Allereerst merken ook zij op dat de aandacht voor mentale gezondheid ontbreekt. De organisaties zeggen wel blij te zijn met de voorgenomen preventie, maar zien tegelijkertijd dat de bijpassende budgettaire middelen ontbreken. De reactie van deze organisaties in een notendop: goede plannen, deels al ingezet, deels met onduidelijk financiering of zonder concretisering. en “Wij willen graag nadrukkelijk meedenken om de problemen in de ggz het hoofd te bieden.”
MIND is aanmerkelijk duidelijker in haar kritiek: “In het nieuwe coalitieakkoord wordt niet gesproken over verbeteringen in de ggz, terwijl de wachtlijsten steeds verder oplopen. Ook in preventie en mentale gezondheid lijkt niet te worden geïnvesteerd. Dit terwijl jongeren worstelen met prestatiedruk en toenemende psychische klachten. De helft van alle Nederlanders krijgt te maken met psychische klachten. MIND is verbaasd en teleurgesteld over de inhoud van het coalitieakkoord.”
MIND-directeur-bestuurder Dienke Bos voegt er aan toe: “We leven in een tijd met lange wachttijden en -lijsten in de ggz. We zijn vol ongeloof dat dit nieuwe kabinet de urgentie niet voelt of ziet om dat drastisch te veranderen.”
MIND wijst er nog op dat In het akkoord de nadruk ligt op veiligheid en straffen, zoals het verhogen van maximale straffen in jeugdstrafrecht. “Deze harde lijn zal in onze ogen averechts werken.”
Ook MIND wijst op het gebrek aan concrete uitwerkingen: “In de aanpak van verward gedrag moet de politiek taken overdragen aan de ggz, maar onduidelijk is hoe. Voor kwetsbare groepen als jongeren en mensen met onbegrepen of verward gedrag, is juist een aanpak nodig die zich richt op preventie en tijdige en passende zorg.”
De Landelijke Huisartsenvereniging (LHV) tenslotte, is blij met de versterking van de eerste lijn. Maar ook de LHV ziet een discrepantie tussen droom en daad: “Dit roept de vraag op of de ambities en de financiële paragraaf op elkaar aansluiten, bijvoorbeeld bij aandacht voor preventie en gelijktijdig bezuinigen op de publieke gezondheidszorg. We vragen ons af of de ambities wel waargemaakt kunnen worden.”
-----------------------------------------------------------------------------------------
Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.
Abonneren kan direct via het inschrijfformulier, opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines.
