Voordelen aan zicht onttrokken door slecht imago
Recent is er een hausse aan positieve berichtgeving over drugs. De productie en verkoop van cannabis is - voor medische doeleinden én recreatief gebruik – in alwéér een Amerikaanse staat toegestaan en Canada is na Uruguay nu het tweede land waar softdrugs in zijn geheel gelegaliseerd is. Arjen Lubach pleit overtuigend en hilarisch (Jeroen Pauw als dealer) voor de legalisering van xtc. Ketamine is aan een opmars bezig als veelbelovend antidepressivum. En ook het bewijs dat paddo’s, lsd en ayahuasca kunnen helpen bij depressie, angst, trauma en tegen verslaving stapelt zich op. Je kan dus gerust spreken van een wedergeboorte van psychedelica als therapeuticum.
Vreemd? Nee. Er is dringend behoefte aan effectievere medicijnen voor vrijwel alle psychiatrische aandoeningen en deze ‘tripmiddelen’ lijken hierin te voorzien. Het gebruik is mits gehouden aan voorschriften relatief veilig. De kans op verslaving is gering. En ze geven veel meer dan alleen een roes; ze kunnen bijdragen aan een spirituele, zingevende ervaring, leidend tot zelfkennis- en inzicht.
Dat wisten de Azteken en Indianen bijvoorbeeld al heel lang. Sterker: op de Inuïten na - er groeit nu eenmaal verdomd weinig op ijs – maakt elke cultuur op aarde gebruik van plantaardig materiaal als psychoactief middel. De eerste bewijzen hiervan voeren terug tot wel zevenduizend jaar geleden.
Door de volstrekt zinloze ‘war on drugs’ de afgelopen decennia en het strafbaar stellen van deze middelen lijken de voordelen ervan aan het zicht onttrokken. Evenmin geholpen heeft het slechte imago. De Charles Manson-moorden in ’69 zouden onder invloed van lsd hebben plaatsgevonden. Harvard-professor Timothy Leary, door president Nixon ooit “The most dangerous man in America” genoemd, riep jongeren op te experimenteren met drugs, waarna de ‘tegencultuur’ ontstond en velen opeens geen heil meer zagen in fabrieksarbeid, studeren of carrière maken. Er waren gevallen waar mensen door ‘bad trips’ psychotisch werden. In eigen land kreeg psychiater Jan Bastiaans, die getraumatiseerde volwassenen lijdend aan het zogenaamde ‘concentratiekampsyndroom’ met lsd behandelde, veel kritiek van collega’s, omdat zijn methode slecht onderbouwd zou zijn.
Dubbelblind
Maar de laatste jaren mag psychedelica zich dus weer verheugen in hernieuwde belangstelling. Het zijn golfbewegingen, laat ook de bekende Amerikaanse onderzoeksjournalist Michael Pollan (1955) zien in How to Change Your Mind.
In dit fascinerende boek toont hij even gedegen als meeslepend de vele facetten van psychedelica in de westerse cultuur: zowel de ‘natural history’ als de farmacologische geschiedenis, de neurowetenschappelijke bewijsvoering als de therapeutische toepassingen. Niet te vergeten: zijn eigen ervaringen, die hij uiteindelijk, als 60-jarige, proefondervindelijk zal hebben met lsd, psilocybine en het eveneens hallucinogene dmt. Let wel: Pollan is geen fossiele hippie. Hij ziet zichzelf als een sceptisch, atheïstisch materialist die in principe weinig op heeft met flower power. Wat verklaart dan zijn duik in deze spirituele materie. Que pasa?
Doorslaggevend voor hem blijkt een artikel uit 2006 te zijn: ‘Psilocybin can occasion mystical-type experiences having substantial and sustained personal meaning and spiritual significance’, verschenen in het wetenschappelijk toonaangevende Psychopharmacology, mede geschreven door de niet minder toonaangevende R.R. Griffiths, professor aan de Johns Hopkins University School of Medicine.
Het is een van de eerste dubbelblinde onderzoeken naar de lange termijneffecten van de paddo en de resultaten zijn verbluffend. De meerderheid van de deelnemers beschrijft de ervaringen als buitengewoon betekenisvol en spiritueel, vergelijkbaar met de geboorte van een kind of sterven van een ouder. Na 14 maanden zijn hun levens op het vlak van welzijn, tevredenheid en positieve gedragsverandering er significant door verbeterd.
Pollan is gefascineerd: “It was a little like being shown a door in a familiar room – the room of your own mind – that you somehow never noticed before and being told by people you trusted (scientists!) that a whole other way of thinking – of being! – lay waiting on the other side.” Of zoals een van deze wetenschappers het stelt: “Science can bring you the big bang, but it can’t take you beyond it. You need a different kind of apparatus to peer into that.”
Dat apparaat is de stof ‘psilocibine’, die de bekende “doors of perception” blijken te kunnen openen. Sleutel: de tijdelijke uitschakeling van het ego of het ik.
Default mode network
Neurobiologisch gezien speelt het ‘default mode network’ (dmn) hierin een cruciale rol. Dit netwerk van verschillende onderling verbonden hersengebieden is juist actief als de rest in rust is. Bijvoorbeeld als er wordt nagedacht aan gebeurtenissen in het verleden, het zich voorstellen van de mentale staat van anderen (theory of mind) en het zich inbeelden van toekomstige handelingen. Sommigen zien in het basisnetwerk de zetel of dirigent van het menselijk bewustzijn en het belangrijkste construct is dan ook het “zelf”, het “ik” of “ego”.
Door de drugs wordt het dmn vertraagt en dat leidt tot een verstoring van allerlei ingesleten gedachtepatronen en -gedragingen. Zie hier, simpel gezegd, de verklaring waarom lsd en paddo’s kunnen helpen bij verslaving, compulsieve stoornissen en depressie: rigide, negatieve gedachten, als gevolg van een hyperactief netwerk, worden opgeschut, gerevitaliseerd en tijdelijk vervangen door een primitief magisch bewustzijn zoals dat tijdens de eerste kinderjaren aanwezig was. In plaats van fundamenteel alleen te bestaan, het zelf of ego dat zich bewust is van de subject-object relatie, voelt iemand onder invloed van de middelen juist verbondenheid. Velen noemen dit liefde of ervaren een aanwezigheid beschreven als God. Na de trip of transcendente ervaring voelen mensen zich bevrijd van angsten, obsessies, de negatieve dynamiek van schuld en boete.
Cliché?
Hoe belangrijk en heftig die ervaringen ook zijn – Pollan ziet gedurende een van de trips zijn hoofd veranderen in de schedel van zijn opa – tegelijk is het grappig hoe de auteur ons wijst op het hoge clichégehalte ervan. Vaak zijn ze ‘niet in woorden’ uit te drukken, geven ze evenwel ‘diepe inzichten’ over het belang van ‘liefde, dankbaarheid en zijn in het nu’ en ten slotte wordt er regelmatig ‘licht en goddelijkheid’ ervaren.
Maar who cares? Uit diverse studies die na de 2006-publicatie zijn gedaan blijkt herhaaldelijk hoe buitengewoon helend de psychedelica kunnen zijn. Kankerpatiënten ervaren door het gebruik van psilocybine voor langere tijd significante verlaging van sombere gevoelens en angst. Kleine studies wijzen op bijzondere gunstige uitkomsten van psylocibine op rook- en alcoholverslaving. Zo ook bij therapieresistente patiënten kampend met zware depressies. Amerikaanse overheidsinstanties als de FDA en het Europese EMA moedigen grotere onderzoeken aan.
Het is natuurlijk niet al goud wat er blinkt. Risico’s die vaak genoemd worden: paniekreacties onder invloed kunnen tot gevaarlijk gedrag leiden, zoals spontaan de weg oprennen of springen van hoogtes. Er kan een verergering van psychiatrische symptomen optreden. Gebruik van psychedelica zou tot blijvende waarnemingsstoornissen leiden, zoals oogruis als gevolg van xtc. Ook zou verslaving op de loer liggen. Deze risico’s zijn in klinische setting echter wetenschappelijk niet aangetoond.
Zo lang mensen zich aan de dosering houden, het middel niet in combinaties met andere drugs gebruiken, met de juiste mindset (niet labiel) en in de juiste setting (vertrouwd en in goed gezelschap) innemen, is de kans op een bad trip bijzonder klein. In de laatste risico-evaluatie van het RIVM, waarin 19 genotmiddelen zijn gerangschikt naar hun schadelijke karakter, blijken alcohol en tabak het meest en paddo’s en lsd het minst schadelijk.
Jarenlang is er een conflict geweest tussen de neurobiologische en psychoanalytische school. Draait het in de psychiatrie nu om chemie of zingeving? De toekomst is volgens de meeste onderzoekers en behandelaren die Pollan interviewt aan een nieuwe hybride vorm van psychofarmacologie en psychotherapie waar psychedelica tot de standaardinterventies behoort. Voor hemzelf is de allergrootste winst van de trips: de uitbreiding van het repertoire aan bewustzijnstoestanden en het als nieuw ervaren van de wereld. Zoals de 18de-eeuwse dichter William Blake al schreef: “The true method of knowledge is experiment.”
Stijn Ekkers is SPV, POH en historicus. Hij is werkzaam bij de GGD Amsterdam en als docent verbonden aan Avans+.
