Cognitieve gedragstherapie helpt mensen met schizofrenie na een eerste psychose niet beter bij het oppakken van hun leven dan de gangbare Vroege Interventie Psychose-behandeling. Dat toonde een ZonMw-doelmatigheidsonderzoek aan. Toch pleit prof.dr. Lieuwe de Haan, hoogleraar psychotische stoornissen in het AMC, er níet voor deze therapievorm voor mensen met schizofrenie af te schrijven. Dat schrijft ZonMW.
Verward gedrag, wanen en hallucinaties van mensen met schizofrenie vallen op en kunnen bedreigend overkomen. Juist die symptomen geven de urgentie van behandeling aan. Maar volgens psychiater Lieuwe de Haan zijn de zogenoemde ‘negatieve symptomen’, waar een derde tot de helft van de schizofreniepatiënten mee kampt, veel ingrijpender voor hun kwaliteit van leven. ‘Met negatieve symptomen bedoelen we het ontbreken van normaal aanwezig gedrag. Mensen zijn dan teruggetrokken, hebben minder motivatie, zijn vlak. Er zit weinig leven in. Het probleem is dat die symptomen vaak lang aanhouden en zeer invaliderend zijn. Ze leveren veel meer hinder voor het functioneren op dan wanen en hallucinaties. Mensen zitten stil thuis, gaan niet naar school of naar hun werk. Politici maken zich er niet zo druk om, want deze verschijnselen geven geen overlast.’
Snel en intensief aanpakken
Lieuwe de Haan rekent snel voor om hoeveel personen het gaat. ‘Naar schatting voldoet 0,7 % van de mensen in Nederland aan de diagnose schizofrenie. De helft tot een derde heeft hinderlijke negatieve symptomen: dat is dan 0,2 tot 0,3 % van de bevolking: 35.000 tot 52.000 mensen.’ Gelukkig is de door De Haan gesignaleerde politieke desinteresse in negatieve symptomen niet overgeslagen naar de behandeling. ‘De laatste 15 jaar is de standaardbehandeling na een eerste psychose bij schizofrenie zowel gericht op het snel en intensief aanpakken van de psychotische klachten als op het stimuleren van het gebruikelijke functioneren en het aanpakken van eventuele verslavingen of depressie.’
Mensen uitdagen
Ondanks deze Vroege Interventie Psychose-behandeling blijven de negatieve symptomen hardnekkig. Daarom was een vrij recent Amerikaans onderzoek aanleiding om te kijken of cognitieve gedragstherapie (CGT) in deze vroege fase van de ziekte er beter in slaagt deze aan te pakken. ‘Het idee is altijd geweest dat negatieve symptomen ontstaan door de aandoening, er zou bij schizofrenie iets ‘stuk’ gaan, de levendigheid verlaat de mensen. Maar Aaron Beck, de grondlegger van CGT heeft voor chronische schizofreniepatiënten een therapie ontwikkeld gebaseerd op het idee dat zij ook gedempt raken door verlies aan zelfvertrouwen, waardoor ze niet meer durven te experimenteren. Juist daar is de CGT op gericht: mensen uitdagen dat gedachten van ‘niet kunnen’ niet waar hoeven te zijn, dat iets uitproberen niet altijd op een mislukking hoeft uit te draaien, dat dingen soms ook gewoon weer gaan.’
Half blind
De resultaten van Beck’s studie naar CGT bij chronische schizofreniepatiënten met negatieve symptomen waren dusdanig positief dat Lieuwe de Haan en collega’s wilden weten of er in de vroegste fase van de ziekte meer succes mee te behalen zou zijn. De doelmatigheidsstudie, waarvan De Haan projectleider was, is uitgevoerd in meerdere behandelcentra onder uiteindelijk 99 jonge schizofreniepatiënten die recent een eerste psychose hadden doorgemaakt. De ene helft kreeg de gebruikelijke intensieve behandeling, de andere helft CGT. De studie was gerandomiseerd en half blind: behandelaars en patiënten wisten uiteraard welke behandeling zij ondergingen, maar de onderzoekers die de data analyseerden en interpreteerden niet.
Eerst beter
De resultaten gaven te zien dat beide groepen vooruit gingen. De groep die CGT kreeg, functioneerde eerst wat beter, terwijl ook de negatieve symptomen significant minder voorkwamen. ‘Het aanvankelijke effect was echter na 6 maanden niet meer aantoonbaar. De extra behandeling heeft geen duidelijke meerwaarde, boven op een intensieve vroege interventie psychosebehandeling moesten we concluderen. We hadden graag gezien dat de mensen méér verbeterden!’
Ga door met stimuleren
Toch beveelt de projectleider niet aan deze therapievorm bij het vuilnis te zetten. ‘Patiënten die geen intensieve behandeling krijgen, bijvoorbeeld doordat ze de ziekte al langer hebben, kunnen er wellicht wél baat bij hebben. Dat moeten we opnieuw onderzoeken onder mensen die inmiddels echt gedemoraliseerd zijn. Nu is mijn advies alleen om CGT gericht op negatieve symptomen niet bij een eerste episode van schizofrenie aan te bieden. Ga wel door met het stimuleren van mensen om naar het werk of naar school te gaan en contacten te onderhouden met vrienden.’
Verklaring
De verklaring voor de teleurstellende onderzoeksresultaten zoekt De Haan in de kwaliteit van de intensieve standaardbehandeling in Nederlandse GGZ. ‘In de VS, waar Aaron Beck zijn onderzoek deed, is de standaardzorg waarmee de CGT werd vergeleken echt waardeloos. Gelukkig hebben we in Nederland nog goede zorg, al staat die onder druk, want steeds meer zorg gaat naar mensen met minder ernstige symptomen.’
Overredingskracht
Een studie onder mensen met schizofrenie en negatieve symptomen is geen sinecure. De speciaal getrainde therapeuten hadden vaak al hun overredingskracht nodig om de deelnemers alle groeps- en individuele sessies te laten volgen. ‘Uit de aard van hun problematiek zijn deze mensen niet zo gemotiveerd. Het heeft heel veel moeite gekost. Ik vind het heel bijzonder dat de therapeuten, patiënten en onderzoekers er helemaal voor zijn gegaan. Dat was prettig, goed en stimulerend. We hadden alleen gehoopt op meer effect.’
Bron: ZonMW
Vond je dit interessant? Misschien is een abonnement op het gratis maandelijkse e-magazine dan iets voor jou! Abonneren kan direct via het inschrijffomulier, of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines