Het is een relatief nieuw fenomeen: de inzet van ervaringsdeskundigen. Niet helemaal nieuw: in 1993 werkte de eerste (betaalde!) ervaringsdeskundige al in de GGZ. Zie onze rubriek ‘oude kranten’ van afgelopen december. Maar de laatste jaren groeit het inzicht dat de inzet van een opgeleide ervaringsdeskundige een waardevolle toevoeging kan zijn op de behandeling en/of begeleiding van patiënten.
De inzet van ervaringsdeskundigen in de GGZ en de verslavingszorg heeft alles te maken met het vernieuwende concept ‘herstel’. Daarmee treedt voor niet-ingewijden de nodige spraakverwarring op. Natuurlijk is iedereen die iets bijzonders heeft meegemaakt, daarover ervaringsdeskundige. Binnen de GGZ geldt dus eigenlijk dat iedereen die psychische problemen heeft of heeft gehad, ervaringsdeskundige is. Maar de term ‘ervaringsdeskundigheid’ wordt binnen de GGZ alleen gereserveerd voor de beroepsmatige inzet ervan voor herstel en herstelondersteuning.
Daarmee is de spraakverwarring niet opgelost. Want ook het begrip ‘herstel’ leidt tot verwarring.
Herstel’, in het dagelijks leven ‘genezen’ of ‘beter worden’, is binnen de GGZ een apart concept. Het wordt omschreven als “een proces waarin mensen (verloren gewaande) mogelijkheden (her)ontdekken voor een vervullend leven met of zonder de aandoening. Zij ontdekken dat zij alleen zelf de betekenis kunnen vinden van hun problemen en van de symptomen van de gestelde diagnose. Daardoor kunnen zij de symptomen een plaats en betekenis geven in het grotere geheel van hun leven, leren om over de rampzalige gevolgen van de aandoening heen te groeien en vaak ook een nieuwe richting geven aan hun leven.” Ervaringsdeskundigen zijn dus beroepsmatig ondersteunend en behulpzaam bij dit proces.
Wat doet een ervaringsdeskundige zoal?
De mogelijkheden blijken nogal divers te zijn. Het beroepscompetentieprofiel noemt als veel voorkomende functie de ervaringswerker in een ACT- of FACT-team. Er zijn verder functies als herstelcoach, persoonlijk begeleider, adviseur, opleider en coördinator herstel. Er zijn aanstellingen waarbij de beroepsmatige inzet van ervaringsdeskundigheid volledig tot recht kan komen (de ervaringsdeskundige heeft welomschreven, specifieke functies) en er zijn aanstellingen waarin ervaringsdeskundigheid gecombineerd wordt met andere reguliere functies (minder specificiteit als ervaringsdeskundige).
Veel voorkomende activiteiten zijn, volgens hetzelfde competentieprofiel:
- ondersteunen van zelfhulp bij herstelactiviteiten en herstelprocessen van individuen en groepen;
- coachen van reguliere begeleiders, behandelaren en ervaringsdeskundigen bij het benutten van de beroepsmatige inzet van ervaringsdeskundigheid;
- scholen en organiseren van deskundigheidsbevordering voor cliënten, reguliere begeleiders en behandelaren, ervaringsdeskundigen en andere betrokkenen;
- adviseren bij inrichten van herstelondersteunende zorg, zorgprogramma’s en beleid;
- outreachende ambulante behandeling waarbij de intensiteit kan variëren, afhankelijk van de situatie van de cliënt;
- onderzoek doen vanuit het perspectief van ervaringsdeskundigheid; voorlichten en kwartiermaken binnen en buiten de ggz;
- ontwikkelen en coördineren van visievorming en beleid vanuit ervaringsdeskundigheid;
- ontwikkelen van anti-stigma activiteiten.
Hoe kijken de professionele behandelaars tegen de komst van de ervaringsdeskundige aan?
Volgens Dienke Boertien, stafmedewerker Herstel en Ervaringsdeskundigheid bij Kenniscentrum Phrenos, verschilt dat nogal per instelling. “Sommige professionals zoeken nog erg naar waar het over gaat, anderen zien het als een duidelijke toegevoegde waarde. Vaak is het ook een heet hangijzer, omdat die toegevoegde waarde of niet gezien wordt, of dat er te weinig ruimte gemaakt wordt voor de specifieke taken van een ervaringsdeskundige. En soms is er koudwatervrees.
Uiteindelijk is de ervaring bijna altijd positief. Het is dan wel belangrijk dat de organisatie de voorwaarden schept om goed te functioneren. Als de ervaringsdeskundige de kar zelf moet trekken, brandt hij of zij onherroepelijk af. Met een bevestiging van alle vooroordelen als gevolg.
Soms zie je overigens ook dat hulpverleners zelf ervaringskennis hebben. Dan loopt het vaak als een zonnetje.”
Wat moet iemand in huis hebben om ervaringsdeskundige te worden, wanneer ben je ‘’geschikt’ om een dergelijke opleiding te gaan volgen?
Boertien: “Het is vooral belangrijk dat je ervaringskennis hebt van herstel, dat je gevoeld hebt in welke lange weg dat zit, dat je ervaren hebt hoe je je welbevinden kan herstellen. Het gaat om het gevoel dat je langdurig (volkomen) de weg kwijt bent geweest, niet meer de eigenaar van je eigen leven was. En dat de zorg daar niet altijd op toegerust is. Er zitten ook aspecten aan die niet door de hulpverlening gedekt worden. Het is meer dan alleen psychiatrische klachten hebben gehad.”
Aantallen
Over het aantal in de GGZ en verslavingszorg werkzame ervaringsdeskundigen is moeilijk iets te zeggen. Kenniscentrum Phrenos deed onderzoek bij zestien lid-instellingen en kwam op gemiddeld dertien betaalde ervaringsdeskundigen per instelling uit. Als dat gemiddelde geldt voor alle GGZ-instellingen - wat een bijzonder gewaagde veronderstelling is - betekent het een totaal van 1300 werkzame ervaringsdeskundigen. Maar het werkelijke aantal kan hier de helft van zijn, of anderhalf keer zoveel, waarschuwt Boertien.
Financiering
Vooralsnog is de financiering van de ervaringsdeskundige met name binnen de Zorgverzekeringswet een probleem. Het beroep komt niet voor in de NZa-beroepentabel (voorheen CONO), en is daarmee niet declarabel. Instellingen moeten daarom naar andere mogelijkheden zoeken. Zo hebben zij wel ruimte om niet-declarabele uren in te zetten, maar dat is bij substantiële inzet van ervaringsdeskundigen in de organisatie onvoldoende.
Gelukkig zien een aantal zorgverzekeringen de toegevoegde waarde van de ervaringsdeskundige wel in, de toekomst van de ervaringsdeskundige ziet er wat dat betreft rooskleurig uit.
De herstelacademies
Herstelacademies en zelfregiecentra zijn een volgende stap in de ontwikkeling van ervaringsdeskundigheid. Ze stellen mensen met ernstige psychische aandoeningen in staat om inzicht te krijgen in hun eigen individuele wensen en mogelijkheden en de wijze waarop ze dat kunnen waarmaken. Op basis hiervan zoeken zij ontwikkelen zij eigen wensen over zorg- en welzijnsarrangementen, sociale en maatschappelijke participatiemogelijkheden. Een op de persoonlijke behoefte afgestemd gebruik van (specialistische) ggz en welzijnsvoorzieningen, of juist meer gericht op zelfmanagement, wordt hierdoor mogelijk.
Mensen met ernstige psychische aandoeningen zelf en ervaringsdeskundigen hebben een bepalende rol in deze centra, opdat de focus op de eigen wensen en mogelijkheden van de deelnemers gegarandeerd is.
Opleidingen
Wie er over denkt als ervaringsdeskundige te gaan werken, heeft tegenwoordig een ruime mogelijkheden aan cursussen en opleidingen. Enkele voorbeelden:
- Markieza verzorgt een groot aantal trainingen en cursussen rond herstel en ervaringsdeskundigheid.
- Stichting HEE verzorgt diverse cursussen op hetzelfde gebied
- Het Instituut voor Gebruikers Participatie en Beleid (IGPB) verzorgt trainingen en cursussen, o.a. in samenwerking met Hogeschool van Amsterdam de TOED (Traject Opleiding Ervaringsdeskundigheid) en de GEO (GGZ Ervaringsagogische Opleiding).
- De Hanzehoogeschool in Groningen verzorgt een basiscursus en vier vervolgcursussen )Associate Degree)
- Fontys verzorgt een Associate Degree Ervaringsdeskundige in de zorg
- Zadkine in Rotterdam verzorgt een opleiding tot ervaringsdeskundige op niveau 4 (MBO)
- Windesheim heeft een SPH-opleiding met specialisatie ervaringsdeskundigheid
- De eenjarige fulltime opleiding ‘Howie the Harp’ wordt verzorgd door Pameijer in Rotterdam. De opleiding is ook beschikbaar bij RIBW Arnhem Veluwe Vallei en RIBW Brabant
- De 1 jaar durende op MBO + niveau Ervaringsdeskundigheid Oost-Nederland (LEON)wordt verzorgd door Saxion
Voor het complete artikel klik hier
