De gevolgen voor de steeds toenemende wachtlijsten in de ggz hebben een negatieve impact op het leven van patiënten en hun naasten, maar ook op de werkdruk bij de huisarts en de poh-ggz. Dat tonen het Trimbos-instituut en Nivel aan in het recente rapport In de wachtstand. Zij pleiten voor passende zorg of ondersteuning tijdens het wachten en goede overbruggingszorg waardoor huisartsen en praktijkondersteuners worden ontlast.
De toegankelijkheid van de ggz staat al langere tijd onder druk. In 2023 bleven wachttijden onverminderd lang bij een grote groep patiënten. Volgens de laatste peiling van de NZa is voor zes diagnosegroepen (eetstoornissen, neurobiologische ontwikkelingsstoornissen, obsessief-compulsieve stoornissen, persoonlijkheidsstoornissen, trauma en een restgroep) de totale wachttijd twintig weken of langer. De wachttijden voor jeugd-ggz langer zijn dan voor de volwassenen-ggz, mogelijk doordat er voor de jeugd geen Treeknormen zijn. Tijdens het wachten op een behandeling ondersteunt de huisartsenpraktijk soms de patiënt. Dit kan risico’s voor patiënten en zorgverleners met zich meebrengen omdat de huisartsenpraktijk hier niet op is ingericht. Om deze risico’s te inventariseren, maakten onderzoekers van het Trimbos-instituut en Nivel een overzicht van wat er in de literatuur bekend is over de impact van ggz-wachttijden.
Patiënten
Om te beginnen bij de patiënt: De onderzoekers tonen aan dat bij de meeste mensen die wachten op een ggz-behandeling de psychische klachten niet verbeteren en vaak verergeren. Bij een heel klein deel nemen ze af. Vooral mensen die zich identificeren als LHBTQI+, vrouwen in de perinatale fase (zwanger of met een baby) en jongeren ervaren een groter aantal klachten en ernstiger symptomen. Daarnaast is de impact groot op patiëntengroepen met specifieke aandoeningen. Zo kunnen lange wachttijden ernstige gevolgen hebben voor mensen met een verhoogd risico op het ontwikkelen van een eerste psychose, omdat vroege interventie hier noodzakelijk is. Opvallend is verder dat mensen met complexe psychische problemen het langst op de wachtlijst staan, terwijl zij de hulp het hardst nodig hebben. Trimbos en Nivel wijzen erop dat marktwerking de instroom van mensen met relatief lichte zorgvraag stimuleert ten opzichte van mensen met een zware zorgvraag. Domeinoverstijgend samenwerken wordt door deze ‘averechtse financieringsprikkel’ bemoeilijkt.
Lange wachttijden leiden er soms ook toe dat patiënten afzien van behandeling. Onderzoek wijst uit dat de duur van de wachttijd direct van invloed is op de bereidheid om naar de eerste afspraak te komen: voor iedere week wachten neemt de kans af met 5 procent.
Daarnaast zijn er gevolgen voor de patiënt nadat de behandeling is gestart. Een langere wachttijd gaat gepaard met hogere uitval tijdens de behandeling of draagt eraan bij dat de behandeling zelf minder succesvol is. Een lange wachttijd heeft ook gevolgen voor de arbeidsparticipatie of re-integratie van patiënten. Onderzoek heeft aangetoond dat voor iedere maand langer wachten, de kans op werk met 2 procent daalt. De impact is het grootst op mensen met een integratieachtergrond of met een praktische opleiding.
Naasten
De wachttijd heeft niet alleen effect op de patiënt, maar ook op diens omgeving. Naasten krijgen ook te maken met de lijdensdruk en hulpvraag van de patiënt en hebben daardoor een verhoogde kans om zelf psychische problemen (bijvoorbeeld burn-out) te ontwikkelen. Zorgverleners bieden daar vaak geen handvaten voor. Naasten ervaren vaak stress door de zoektocht naar hulp. de empathie die zij bij het begin hadden, kan omslaan naar onbegrip en frustratie richting de wachtende naarmate de wachttijd oploopt. Ze hebben vaak het gevoel er alleen voor te staan. De negatieve impact op de dynamiek kan er vervolgens weer voor zorgen dat de klachten van de patiënt verergeren. Zo komt men in een vicieuze cirkel.
Huisartsen
Tenslotte hebben de te lange wachtlijsten impact op de huisartsenzorg, zo tonen het Trimbos-instituut en Nivel. De meest recente peiling van de Landelijke Huisartsenvereniging (LHV) was in 2017. Toen gaf driekwart van de huisartsen aan meer patiënten met psychische klachten op het spreekuur te krijgen. Bijna 80 procent zag een stijging van de complexiteit van die klachten. Het grootste knelpunt is de s-ggz, aldus de huisartsen. Een overgrote meerderheid neemt steeds meer patiënten uit de s-ggz over en bij verergering van klachten kan niet zonder wachttijd worden doorverwezen naar de ggz. Huisartsen krijgen taken opgelegd die niet tot hun pakket behoren. Doordat de zorg in de b-ggz en s-ggz stagneert, wordt het echter moeilijker voor huisartsen om hun rol als poortwachter en verwijzer goed te vervullen en moet soms noodgedwongen zware zorg worden verleend binnen de huisartsensetting voor een te lange tijd.
Poh’s-ggz
Vooral de poh’s -ggz ervaren een toename van de werkdruk door de lange wachttijden. In een peiling van de Landelijke Vereniging POH-GGZ gaf 60 procent dat aan. Als een van de redenen wordt het leveren van overbruggingszorg genoemd: Wanneer de wachttijden voor de s-ggz lang zijn, wordt de patiënt in sommige gevallen weer terugverwezen naar de poh-ggz. De b-ggz mag deze patiënten niet opvangen ter overbrugging, omdat de patiënt daar geen aparte indicatie voor heeft gekregen. Van de huisartsen en poh’s-ggz wordt daarom creativiteit gevraagd in het leveren van overbruggingszorg. Zij geven aan zich niet altijd comfortabel te voelen bij het leveren van overbruggingszorg, omdat zij over het algemeen niet zijn opgeleid om patiënten met zwaardere problematiek te behandelen. Het ontbreken van een maximumaantal consulten bij een poh-ggz wordt genoemd als factor die mogelijk bijdraagt aan een verhoogde werkdruk. Dit alles draagt ook bij aan oplopende wachttijden bij de poh-ggz voor andere patiënten.
Wat nu?
“De grote impact van de ggz-wachttijden op patiënten, naasten en zorgverleners benadrukt allereerst het belang van het adequaat aanpakken van de wachtlijstproblematiek”, stellen het Trimbos-instituut en Nivel. “Omdat de wachttijden naar verwachting niet op korte termijn worden opgelost, onderschrijft dit onderzoek het belang van het bieden van passende zorg of ondersteuning tijdens het wachten. Zo voorkom je de negatieve impact van wachten op patiënten, naasten en zorgverleners zoveel mogelijk. De ondersteuning tijdens het wachten moet zodanig worden georganiseerd dat huisartsen en praktijkondersteuners (poh’s-ggz) worden ontlast. Dit kan bijvoorbeeld via initiatieven vanuit de ggz, het sociaal domein of zelfregie- en herstelcentra.”
Het rapport In de wachtstand. Een literatuurinventarisatie naar de impact van wachttijden in de ggz op patiënten, naasten, huisartsen en POH’s-GGZ is hier te downloaden.
Lees ook andere artikelen over wachttijden
-----------------------------------------------------------------------------------------
Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.
Abonneren kan direct via het inschrijfformulier, opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines.
