Vooral in wijken met veel sociale problematiek en criminaliteit staan jongeren voor pittige uitdagingen. De gevolgen van de coronapandemie hebben dit versterkt. Hoe zorgen we dat jongeren zich staande houden tegen negatieve verleidingen? Hoe kunnen we jongeren helpen om het hoofd te bieden aan invloeden van mensen met slechte bedoelingen? Bijvoorbeeld criminelen die werven voor drugshandel, loverboys of religieus extremisme. In de nieuwste Movisie publicatie Wat werkt bij het versterken van weerbaarheid van jongeren wordt uitgebreid ingegaan op hoe dit aan te pakken.
De zorgen, en daarmee ook de aandacht, voor jongeren die dreigen af te glijden zijn de afgelopen jaren sterk gegroeid. Dit vertaalde zich onder andere in het initiatief voor een Deltaplan Jeugd, mede naar aanleiding van een brandbrief van de burgemeesters van 15 grote steden. Ook in het nieuwe regeerakkoord is er onder de noemer ‘Veiligheid en sterke samenleving’ veel aandacht voor jongeren in relatie tot ondermijning, criminaliteit, en ook radicalisering en extremisme. Er wordt ingezet op handhaving en repressie, maar ook op preventie. Naast duurzaam investeren in het aanpakken van problemen op het gebied van werkloosheid, onderwijs of een moeilijke thuissituatie, is het vergroten van de weerbaarheid van jongeren een belangrijk onderdeel van preventie.
‘Uit onderzoek blijkt dat het goed werkt om jongeren met leeftijdgenoten te laten nadenken over hun identiteit en hun doelen voor de toekomst, en hun sociale vaardigheden te trainen. En het helpt ook als jongeren worden ondersteund door hun sociale omgeving. Hierdoor staan ze sterker in hun schoenen en daardoor beter bestand tegen de verleidingen die op hun pad komen,’ aan het woord Jolien Geerlings, een van de drie auteurs van het nieuwste Wat werkt bij-dossier.
Belangrijke opgave voor beleidsmakers en professionals
‘Weerbare mensen kunnen omgaan met tegenslagen, komen voor zichzelf op, en geven hun grenzen aan. Omdat jongeren zich in een fase van hun leven bevinden waarin ze zich mentaal aan het ontwikkelen zijn, meer loskomen van ouders en meer hun grenzen gaan opzoeken, lopen juist jongeren ook meer risico om verminderd weerbaar te zijn tegen bijvoorbeeld huiselijk geweld, discriminatie en pesterijen. Ook zijn zij meer vatbaar voor wervingsstrategieën van loverboys en (drugs)criminelen of voor het radicaal gedachtegoed van bijvoorbeeld religieus- of rechts-extremisten. Door de weerbaarheid van jongeren te versterken, kunnen we hen leren om sterk in hun schoenen te staan en beter om te gaan met tegenslagen en verleidingen.’
Volgens Jolien Geerlings, werkzaam als onderzoeker bij Movisie, ligt hier ook een belangrijke opgave voor beleidsmakers en professionals die werken op het snijvlak van sociaal domein en veiligheidsdomein. Daarvoor biedt het nieuwste Wat werkt bij-dossier de nodige theoretische en praktische kennis over hoe de weerbaarheid van jongeren te versterken. Met deze kennis kunnen effectieve aanpakken worden ontwikkeld of bestaande aanpakken worden onderbouwd of verder verbeterd.
Wat zijn de belangrijkste lessen om mee te nemen in een aanpak om weerbaarheid bij jongeren te versterken?
Geerlings: ‘In de wetenschappelijke literatuur komen vijf werkzame elementen naar voren die belangrijk zijn voor de weerbaarheid van jongeren. Ik zet ze hier kort op een rij en geef tegelijkertijd tips hoe dit element in een interventie op te nemen.’
Positieve identiteit
Jongeren met een positief zelfbeeld, staan sterker in hun schoenen. Ze zijn daarom beter weerbaar. Dit zelfbeeld kan gebaseerd zijn op persoonlijke kwaliteiten, zoals sportief zijn of intelligent. Maar ook de sociale identiteit en de verbondenheid met een groep zijn belangrijk, zoals met een culturele gemeenschap of voetbalclub. Voor een sterke identiteit is het belangrijk dat jongeren goed nadenken en afwegen welke identiteiten belangrijk voor hen zijn en waarom.
Tip: Laat jongeren hun identiteiten beschrijven en bespreken met leeftijdsgenoten.
Sociale vaardigheden
Jongeren met goed ontwikkelde sociale vaardigheden kunnen effectief relaties en interacties aangaan en onderhouden. Bijvoorbeeld door te communiceren over hun gedachten en gevoelens of verantwoordelijkheid nemen in een sociale context. Dit helpt jongeren om sociale netwerken te ontwikkelen en behouden die hen ondersteunen in hun weerbaarheid.
Tip: Deel kennis over groepsprocessen en sociale rollen en laat jongeren oefeningen doen om deze vaardigheden in de praktijk te trainen.
Zelfregie
Bij zelfregie gaat het erom dat jongeren in staat zijn na te gaan wat zij willen, zelf keuzes maken over hun toekomst en zelf inbreng hebben. Oftewel zelf meebepalen hoe dit vorm te geven. Jongeren die autonome keuzes maken, zijn beter bestand tegen stress omdat ze zich minder bedreigd voelen en meer vertrouwen hebben in hun eigen handelen.
Tip: Laat jongeren nadenken over een duidelijk toekomstbeeld. Hierdoor kunnen ze makkelijker zelfregie over hun leven nemen en zelf keuzes maken.
Tip: Luister als professional goed naar jongeren en gebruik geen taal die druk uitoefent (moeten, zullen, doe dit, ga daarheen).
Zelfregulatie
Zelfregulatie is het vermogen van jongeren om hun gedrag, aandacht, emoties en denken te controleren. Jongeren die op een gezonde manier met emoties en impulsen kunnen omgaan, vermijden de ontwikkeling van negatieve zelfwaardering. Dit maakt hen weerbaar tegen mogelijke verleidingen en tegenslagen en lukt het jongeren hun persoonlijke doelen te behalen.
Tip: Train jongeren in coping technieken en cognitieve gedragstherapie.
Gemeenschap
Een ondersteunende sociale omgeving is een beschermende factor voor het omgaan met tegenslagen. Hierin zijn drie bronnen van belang: familie, rolmodellen (andere volwassenen uit de gemeenschap) en peers (leeftijdsgenoten). Ondersteuning vanuit de familie heeft een direct en lange termijneffect op de ontwikkeling van jongeren. Zo zijn familie-interventies van groot belang bij het ontwikkelen van weerbaarheid. Toch zoeken jongeren eerder hulp bij peers dan bij familie. Wederzijds helpende relaties met peers kunnen een belangrijk vangnet vormen voor jongeren.
Tip: Stimuleer actief hulpzoekgedrag bij jongeren door het trainen van psychosociale vaardigheden. Hierdoor zoeken jongeren zelf beter steun bij hun sociale gemeenschap.
Tip: Verbeter relaties binnen de familie via training of therapeutische oefeningen. Door het doen van oefeningen leren families beter met elkaar communiceren.
Tip: Train sociale vaardigheden om de relaties met peers te verbeteren.
Tip: Maak gebruik van reflectie-oefeningen om rolmodellen (bijvoorbeeld leerkrachten) bewust te laten nadenken over hun relatie met de jongeren.
Zijn er goede voorbeelden en waarom zijn deze zo goed?
Geerlings: ‘Er zijn verschillende interventies die goed werken. In het dossier geven we een flink aantal voorbeelden. Ik wil er een uitlichten, namelijk de Diamanttraining. Deze methode helpt moslimjongeren die door identiteitsconflicten een verhoogd risico hebben op crimineel gedrag of radicalisering. De Diamantmethode wil het zelfvertrouwen en de doelgerichtheid van jongeren vergroten. De methode leert hun omgaan met duale identiteit en interculturele conflicten. De methode bevat een aantal werkzame elementen; het creëren van een positieve identiteit, trainen van sociale vaardigheden en stimuleert ook zelfregie. Bovendien wordt ook de sociale omgeving van de jongeren betrokken in de interventie, zodat zij de jongeren beter kunnen ondersteunen.’
Download het Wat werkt bij het versterken van weerbaarheid van jongeren-dossier
Download de infographic Wat werkt bij het versterken van weerbaarheid van jongeren?
Bron: Movisie
-----------------------------------------------------------------------------------------
Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.
Abonneren kan direct via het inschrijffomulier, Opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines.
