Het tegengaan van Dwang en Drang in de GGZ is ‘still work in progress’. Tussen 2006 – 2012 waren zes subsidiejaren waarbij diverse projecten en initiatieven mogelijk werden gemaakt door subsidie van VWS om Dwang en Drang terug te dringen in de GGZ. Op 29 november 2012 vond het slotcongres plaats in het Beatrix Theater in Utrecht, georganiseerd door GGZ Nederland. Daarbij werd teruggekeken op die 6 jaar en werd de vraag gesteld: “Hoe nu verder?” Met veelbelovende initiatieven en beleidsvoornemens zag de toekomst er rooskleurig uit. In de afgelopen zes jaar heeft het veld zich dan ook doorontwikkeld en zijn op instellingsniveau mooie resultaten bereikt. De kwaliteit van de zorg is hiermee omhoog gegaan.
Maar zijn er minder dwang en drangmaatregelen toegepast?
Stijging van het aantal suïcides
In februari van dit jaar kopte de landelijke media over het aantal toegenomen suïcides. Zelfmoord onder patiënten bij ggz-instellingen nam licht toe. Terwijl het cijfer bij de ene instelling daalde, steeg het bij de andere. Dit bleek uit cijfers die de Inspectie voor de Gezondheidszorg en Jeugd publiceerde. Het ging om ongeveer 40 procent van alle suïcides. De geestelijke gezondheidszorg moet suïcide juist voorkomen. De geestelijke gezondheidszorg moet ook het toepassen van Dwang en Drang voorkomen. Wat zeggen de cijfers daarover?
Tot 2014 zijn er landelijke cijfers bekend over het toepassen van Dwang en Drang in Nederland. Conform wetgeving dienen alle geestelijke gezondheidszorg instellingen vanaf 2012 alle dwang en drangtoepassingen te registeren. Onder de noemer Argus, bundelt deze gegevensset de gegevens over de toepassing van de meest voorkomende vrijheidsbeperkende interventies in de ggz. De gegevensset schrijft voor welke informatie er minimaal moet worden verzameld en op welke manier. Het betreft hier dus separatie, afzondering, fixatie, dwangmedicatie en dwangvoeding. Uit alle Argusdata samen werden de landelijke cijfers gegenereerd.
Eind 2013 werd besloten de argusdata onder te brengen bij Stichting Benchmark GGZ, kortweg SBG. Naar het nu lijkt gooide men daar het kind met het badwater weg. Er ontstond al snel een welhaast academische discussie over de legitimiteit van de aanlevering van gegevens en wat er verder mee gebeurde. Waren data te herleiden tot individuele patiënten?
In 2017 stelde de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) een onderzoek in naar de Stichting Benchmark GGZ (SBG). Doel van dit onderzoek was er achter te komen of het werk dat de stichting doet voldoet aan de wet- en regelgeving rondom privacy. Tot nu is de discussie hierover niet beslecht. Met geen landelijk beeld van Dwang en Drang cijfers als gevolg. We weten op het moment van schrijven dus niet of er meer of minder dwangmaatregelen in Nederland worden toegepast sinds 2014.
Hoop, of uitgestelde teleurstelling?
Maar er gloort ook hoop aan de horizon. Op afdelingsniveau zijn betrokken hulpverleners er wel van doordrongen dat zorg en dwang niet in één adem genoemd horen te worden. Ook de afgelopen jaren zijn methodieken doorontwikkeld. Geheel andere manieren van werken, met regie en autonomie centraal, in de bejegening, begeleiding en behandeling van patiënten. Wie heeft er bijvoorbeeld gehoord van “patiënt gecontroleerde opname”, waarbij een patiënt zelf bepaald wanneer en waar hij moet worden opgenomen? En alleen met dokters spreekt als hij dat expliciet wil en ook weer weggaat als hij/zij dat wil.
Of neem het voorbeeld van Safewards. De doelstelling van het Safewards-model is ook alles wat leidt tot effectieve crisisinterventie, namelijk psychiatrische afdelingen vriendelijker maken, minder agressie en incidenten, meer betrokkenheid en presentie, veiligheid verhogen en dwang verminderen. Binnen het Safewards-model hebben woorden zoals “conflict/escalatie “ vooral betrekking op crisis gedrag van patiënten dat aanleiding kan geven tot escalaties in termen van agressie incidenten, zelfbeschadigend gedrag, suïcidaal gedrag, excessief middelen gebruik of het ongeoorloofd verdwijnen van de afdeling. Het is bekend dat escalaties en dwang elkaar kunnen versterken. Dus dwang voorkomen is escalaties voorkomen. En vanuit de Safewards-gedachte gaat men bewust aan de slag met beïnvloedende factoren, de escalatie kansen en het steeds overwegen wat de hulpverleners het beste kunnen doen om het verschil te maken. Safewards biedt een reeks aan interventies die door hulpverleners kunnen worden gebruikt om crisissen tegen te gaan.
----------------------------------------------------------------------
Het psychiatrisch ziekenhuis In Birmingham(UK) liet een tijdlang elke dag op de gesloten afdeling iemand uit de kaartenbak van het arbeidsbureau komen. Buschauffeur, loodgieter, timmerman, advocaat, huisvrouwen, het hele maatschappelijk spectrum. De meesten kwamen daarna nooit meer terug. Ongeschikt om met patiënten om te gaan, geen motivatie of gewoon te bang. Af en toe zat er een parel tussen. Hart op de goed plaats, gemotiveerd, taal spreken van de patiënt, natuurlijk overwicht, charisma etc. etc. Daar investeerde de instelling dan in met scholing en training. Win-win.
Motto: Education is highly overrated and street accredebility counts. Echt contact!
----------------------------------------------------------------------
Personeelstekort, kwalitatief en kwantitatief!
Toch enkele kritische noten. We weten op landelijk niveau niet hoe het staat met de dwang en drangtoepassingen. We weten daarmee ook niet of het werk in de kliniek ‘beter’ is geworden. Wel weten we dat de categorie klinische patiënten ‘zwaarder’ is geworden omdat er langer ambulant gewerkt word. En we weten dat het lastiger is geworden om een goede en gekwalificeerde bezetting te verkrijgen.
Linda van de Bos van Projectenwerk verzamelde de projectrapportages over 2010-2012 verzameld en keek wat alle instellingen deden om separeren terug te dringen. Gerapporteerde succesfactoren waren: borging in de organisatie, scholing, inzet van familie en ervaringsdeskundigen, dagbesteding, gastvrije zorg en aanpassingen aan het gebouw. Faalfactoren zijn: gebrek aan borging en aandacht, reorganisaties en personele problemen. En dat laatste is wel een dingetje.
GGZ Nederland maakte zich recent bijvoorbeeld ook ernstig zorgen over het tekort aan personeel in de geestelijke gezondheidszorg. Voor verpleegkundigen loopt dit tekort tot ruim 10% op. Structurele tekorten van deze cruciale functies zullen niet bijdragen aan terugdringen Dwang en Drang. Met oplopende personeelstekorten wordt dit wellicht onmogelijk. Een aantal ggz-organisaties luiden nu al de noodklok. GGZ Nederland verwacht dat de personeelstekorten de komende jaren alleen maar toenemen.
Wat personele bezetting betreft is er ook een trend te signaleren. We stellen qua opleiding steeds hogere eisen aan hulpverleners. Daarmee lijkt het aloude handwerk van crisisbestrijding naar de achtergrond te verdwijnen. We schalen op met zorgbeveiligers wat ertoe leidt dat dit handwerk door de hulpverleners nog minder beheerst gaat worden. Deze vicieuze cirkel zal leiden tot minder competente crisis-interventors. De branchevereniging GGZ NL pleit voor uitbreiding van de opleidingscapaciteit om in de toekomst meer academisch geschoolde professionals te krijgen. Verder pleiten ze voor financiering om omscholing en opscholing (van mbo- naar hbo-niveau) in werktijd mogelijk te maken.
Peter Pierik, tien jaar lang was hij zelf patiënt, nu ervaringswerker bij Mediant, is ten behoeve van het aankomende congres Dwang en Drang gevraagd wat er nodig is om Dwang en Drang verder terug te dringen. Wat draagt bij aan effectieve crisisbestrijding? Hij vat het samen is twee woorden: “Echt contact!”
Mooie omgevingen, EBK 2.0, HIC’s, academische opleidingen ten spijt, als er geen echt contact is, zal je nooit goede zorg leveren.
