overzicht

Afscheidsrede Theo van Tilburg: 'Veel onjuiste denkbeelden over eenzaamheid'

eenzaam stel, opname verpleeg

Gepubliceerd: 19-06-2023

In 1988 promoveerde socioloog Theo van Tilburg aan VU Amsterdam, deze maand spreekt hij zijn afscheidsrede uit als hoogleraar Sociologie en sociale gerontologie. Na 35 jaar onderzoek naar eenzaamheid, vooral onder ouderen, kijkt hij terug op de geleerde lessen over de oorzaken van eenzaamheid en de mogelijke oplossingen. Deze lessen bespreekt hij tijdens zijn afscheidsrede op vrijdag 30 juni, in dit artikel alvast een voorproefje.

Als Van Tilburg op een verjaardag vertelt dat hij eenzaamheid onder ouderen onderzoekt hoort hij vaak hetzelfde: die arme oude mensen worden in onze huidige maatschappij vast steeds eenzamer. Die mensen kan hij geruststellen. “Men denkt vaak dat ouderen in West- en Noord-Europa eenzamer zijn dan bijvoorbeeld in Spanje en Italië. Ze zien dan van die Bertolli-reclames voor zich, met lange tafels vol familie, of oude mannetjes op een dorpsplein. Maar de waarheid is dat men in Italië juist eenzamer is door hoge sociale verwachtingen en verplichtingen, en kleinere persoonlijke netwerken.”

Er zijn veel onjuiste denkbeelden over eenzaamheid, vertelt de socioloog. “Met ouderen in Nederland en bijvoorbeeld Duitsland en Scandinavië gaat het over het algemeen best wel goed. In vergelijking met vroeger leven mensen langer, zijn langer samen met een partner en ook financieel gaat het beter.”

Van Tilburg weet dit onder meer door het ‘Longitudinal Aging Study Amsterdam’, een langlopende studie naar veroudering in Nederland. Sinds 1992 hebben duizenden Nederlandse ouderen regelmatig vragen beantwoord en tests gedaan over hoe het met hen gaat, op lichamelijk, sociaal, emotioneel en cognitief gebied. Daarin ziet hij een lichte verbetering als het gaat om de individuele kans op eenzaamheid.

Wat is eenzaamheid?

Eenzaamheid is een breed begrip. Van Tilburg beargumenteert dat we onderscheid moeten maken tussen eenzaamheid en zaken als vervreemding en zinloosheid. “Eenzaamheid gaat over relaties: mensen zien hun relatienetwerk als te klein of zonder voldoende kwaliteit.” Door begrippen door elkaar te gebruiken, wordt het bedenken van oplossingen ook lastiger.

Eenzaamheid is individueel, maar nauw verbonden met de maatschappelijke context, stelt Van Tilburg. Het opleidingsniveau stijgt, net als de toegenomen maakbaarheid en keuzevrijheid in het leven. “Vroeger werd je netwerk gedomineerd langs de vaste lijnen: werk, vereniging, kerk en vooral familie. Nu heb je steeds meer keuzevrijheid. Daardoor kunnen mensen meer het leven leiden dat bij hen past, maar je moet daarvoor wel meer vaardigheden hebben. Je kunt meer van het leven maken, maar je moet dus ook meer van het leven maken.”

Daarnaast zijn ouderen actiever dan vroeger. “Als je 65 jaar haalde in de jaren 1960 ‘mocht’ je naar het verzorgingstehuis en hoefde je niets meer. Dat werd gezien als een voorrecht. Nu staat ons hele leven in het teken van actief zijn en blijven, met allerlei interesses en hobby’s.” Die keuzevrijheid kan eenzaamheid tegengaan, maar de teleurstelling is ook groter mocht die actieve levensstijl op hoge leeftijd niet meer lukken.

Wat kunnen we doen tegen eenzaamheid?

Wat werkt tegen eenzaamheid, en wat niet? Over sommige interventies is Van Tilburg niet enthousiast. “Ontmoetingsplaatsen, groepsmaaltijden en bankjes neerzetten: dit soort zaken zijn te vluchtig. Er is niets op tegen, maar na zo’n activiteit komen mensen toch weer thuis in een leeg huis.”

Wat werkt dan wel? Van Tilburg: “Je moet je richten op duurzame oplossingen, waarbij fundamentele verandering plaatsvindt. Dat kan bijvoorbeeld op het gebied van wonen, er lopen meerdere initiatieven om ‘samen’ wonen te bevorderen. Maar het gaat ook om het opdoen van sociale vaardigheden en cognitieve ontwikkeling. Mensen die eenzaam zijn lopen vaak schade op, ze vertrouwen anderen minder snel en vatten reacties van anderen snel negatief op. Je moet daarom realistische verwachtingen creëren van mensen ontmoeten en leren reflecteren op je eigen handelen.”

Van Tilburg benadrukt het belang van de aanpak van eenzaamheid. “De complexiteit van het probleem wordt onderschat, interventies zijn slecht ontworpen en er wordt te veel van het individu verwacht. Meer kennis en een betere benutting van kennis is nodig.” Hoewel we vaker over eenzaamheid praten en het op de agenda staat bij organisaties, blijft er een taboe op eenzaamheid bestaan. “Bij dit soort problemen wordt te vaak gedacht dat het aan het individu ligt, waardoor het stigma blijft bestaan.”

De afscheidsrede ‘Geleerde lessen over eenzaamheid’ van hoogleraar Sociologie en sociale gerontologie Theo van Tilburg vindt plaats op vrijdag 30 juni, om 15:45 in de Aula van VU Amsterdam. De rede is ook online te volgen.

Theo van Tilburg promoveerde in 1988 aan de Faculteit der Sociale Wetenschappen van VU Amsterdam. Hij is wetenschappelijk directeur van de Graduate School of Social Sciences, directeur van het onderzoeksprogramma Participation in Society (PARIS): Social Context of Aging, en bestuurslid en senior onderzoeker van de Longitudinal Aging Study Amsterdam. Van Tilburg publiceerde meer dan 250 wetenschappelijke artikelen, hoofdstukken, vakpublicaties en publicaties gericht op het algemene publiek. Hij was meerdere malen lid van het faculteitsbestuur en fungeerde als vice-decaan en portefeuillehouder onderzoek en onderwijs.

Bron: VU Amsterdam

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier, opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines.

Overig nieuws


28-05-2025 - IGJ en NZa: Zet meer tempo op regionale samenwerking!
28-05-2025 - Trienke Stellema nieuwe voorzitter rvt Rivierduinen
28-05-2025 - Mishandeling laat sporen na in het brein van jongeren met gedragsstoornis
27-05-2025 - De Nederlandse ggz: ‘Maak bemoeizorg landelijk beschikbaar’
26-05-2025 - Doorpakken graag!
26-05-2025 - Psychisch én lichamelijk: tijd voor integrale verpleegkunde
26-05-2025 - Ik weet dat je er bent, een integratieve begeleiding bij verslaving en herstel
26-05-2025 - Studies naar psychofarmaca verwaarlozen afkomst, en dat is een probleem
26-05-2025 - Verdriet
26-05-2025 - Een dun streepje toeval, hoe een psychiater mentaal herstelde en jou dat ook gunt
26-05-2025 - De podcasts
26-05-2025 - De bibliotheek
23-05-2025 - Traditionele kunst als therapie: hoe erfgoedkunst kan bijdragen aan mentale gezondheid
22-05-2025 - Aantal zelfdodingen nauwelijks veranderd
21-05-2025 - AI-chatbots missen signalen van bijwerkingen psychiatrische medicatie
20-05-2025 - Mentaal welzijn van jongeren is ietsje verbeterd
20-05-2025 - Oproep MIND aan politiek: kijk naar impact armoede op psychische gezondheid
19-05-2025 - Psychotherapie brengt fysieke veranderingen in hersenen en verlicht chronische pijn
16-05-2025 - Geen schrik, wél minder motivatie: de reactie op een verhoogd Alzheimer-risico
14-05-2025 - Nieuwe beschermd wonen locatie voor mensen met eetstoornis
13-05-2025 - ‘Middel tegen kaalheid en prostaatklachten kan leiden tot suïcidale gedachten’
13-05-2025 - Petitie 'Stop eenzame opsluiting' aangeboden aan Kamer
12-05-2025 - Familieopstellingen
12-05-2025 - “You’re treating me like an animal!”
12-05-2025 - Gaat kunstmatige intelligentie de therapeut vervangen?
12-05-2025 - Acceptance and Commitment Therapy (ACT)
12-05-2025 - Waal
12-05-2025 - Persoonlijkheidsdiagnostiek, een praktische gids
12-05-2025 - Mijn verloren dochter. Rouw om mijn springlevende oogappel
12-05-2025 - De podcasts
12-05-2025 - De bibliotheek

Laatste nieuws

Tagcloud


  • autisme
  • congres
  • corona
  • depressie
  • gedicht
  • jeugdzorg
  • personalia
  • recensie
  • suicide
  • verslaving

Zoeken in nieuws


Zoek

Contactgegevens

LET OP: GGZ Totaal is geen instelling voor behandeling of begeleiding. Neem daarvoor contact op met de eigen behandelaar of huisarts.
t: -
info@ggztotaal.nl

Deel deze pagina

Neem contact op


Op de hoogte blijven?


Vul uw emailadres in en ontvang gratis ons magazine!

 

 

Disclamer & privacy


Hoe gaan we met jouw gegevens om?

 

Het laatste nieuws


  • IGJ en NZa: Zet meer tempo op regionale samenwerking!

  • Trienke Stellema nieuwe voorzitter rvt Rivierduinen

  • Mishandeling laat sporen na in het brein van jongeren met gedragsstoornis

  • De Nederlandse ggz: ‘Maak bemoeizorg landelijk beschikbaar’

  • Doorpakken graag!

    van de redactie

Zoeken


 

Social media


FacebookTwitterLinkedInInstagram

 

Weesperzijde 10-H   |   1091 EA Amsterdam   |  info@ggztotaal.nl   |   Webdesign PEW

Copyright 2025 - GGZ Totaal
Inloggen | Ziber Website | Design by PEW Grafisch ontwerpstudio