Maatschappelijke ontwikkelingen en onoverzichtelijk veld maken raming niet eenvoudig
“Er zijn nu al grote arbeidsmarkttekorten voor veel beroepsgroepen”, schreef het Capaciteitsorgaan begin vorige week in een persbericht, daarbij vooral doelend op beroepen in de zorg. Artsen, verpleegkundigen en psychologen, niet alleen is er nu al een tekort, er is ook een hoge uitstroom te verwachten. Tel daarbij een forse groei van de zorgvraag op en het is niet vreemd dat het Capaciteitsorgaan een hogere instroom in de verschillende vervolgopleidingen adviseert. De ggz is geen uitzondering op het bestaande en vermoedelijk toenemende personeelstekort. Het Capaciteitsorgaan ziet daarvoor duidelijke trends en adviseert dan ook: leid meer mensen op.
Het Capaciteitsorgaan
Het Capaciteitsorgaan raamt al meer dan 20 jaar welke instroom nodig is voor huisartsen en medisch specialisten. In 2012 kwamen daar de beroepen Geestelijke Gezondheid bij. De organisatie geeft een advies aan het ministerie van VWS (en deels aan OCW) over hoeveel mensen er moeten worden opgeleid in een bepaald beroep, om tekorten of juist overschotten in de toekomst te voorkomen. VWS geeft immers jaarlijks zo’n 2,1 miljard uit aan opleidingen in de zorg. Daar hoort een solide onderbouwing bij en daar zorgt het Capaciteitsorgaan voor.
Die onderbouwing haalt het Capaciteitsorgaan voornamelijk uit het veld en wordt geschreven op grond van gesprekken met belanghebbenden als zorgverzekeraars, beroepsgroepen en opleidingsinstellingen. Daarnaast geeft het Capaciteitsorgaan opdracht voor onafhankelijk onderzoek aan onder andere universiteiten, het Nivel en de KPMG.
Wat er uiteindelijk met het advies gebeurt is een politieke beslissing, mede afhankelijk van de VWS-begroting en gestelde prioriteiten. De verwachting is dat het Ministerie van VWS begin april een besluit neemt over deze adviezen. Uit onderzoek blijkt overigens dat 95% van de adviezen van het Capaciteitsorgaan wordt overgenomen.
Ontwikkelingen in de ggz
De afdeling van het Capaciteitsorgaan (de zogeheten Kamer) dat zich op de Geestelijke Gezondheid richt heeft het wat lastiger dan de andere kamers: de beroepen werken in tien verschillende sectoren en hebben veel raakvlakken en overlappingen, met elkaar en met andere beroepen. Veranderingen in één aspect hebben direct gevolg voor alle andere beroepen en sectoren in de ggz.
In de inschattingen die het Capaciteitsorgaan moet maken spelen dan ook veel (waarschijnlijke) toekomstontwikkelingen mee. Zo moet rekening gehouden worden met de verwachte uitstroom van de verschillende beroepen, de verwachte toestroom van nieuwe cliënten, de verwachte ontwikkelingen in de organisatie van het veld en nieuwe ontwikkelingen in mogelijkheden van behandeling. Uit die totale uitkomst moet een voorspelling en daarmee een raming worden gecomponeerd.
De verwachte uitstroom
Ieder jaar stromen er beroepsbeoefenaren uit. Dat is niet alleen doordat mensen met pensioen gaan, sommigen gaan een ander vak uitoefenen, al dan niet binnen de zorg. Ook vallen er mensen uit door ziekte of overlijden. Hoe dat in de toekomst zal zijn wordt ingeschat door een combinatie van historische gegevens en de uitkomst van vragenlijsten onder de beroepsbeoefenaren. Op grond van die beschikbare gegevens schat het Capaciteitsorgaan bijvoorbeeld dat van de mannelijke psychotherapeuten over 5 jaar 30% gestopt is en over 20 jaar zelfs bijna 90%. Voor hun vrouwelijke collega’s zijn die cijfers iets lager: respectievelijk ruim 20% en bijna 75%.
Voor een relatief nieuw beroep als de Verpleegkundig Specialist GGZ zijn die cijfers veel lager (maar ook veel onbetrouwbaarder): 17% en 14% over vijf jaar en 68% en 59% over 20 jaar (Deelrapport 7, blz 20)
Het aantal cliënten
Niet allen het aantal zorgprofessionals verandert, ook de zorgvraag doet dat. De toename van de Nederlandse bevolking heeft daarin een belangrijk aandeel: die neemt in de komende 10 jaar waarschijnlijk met ruim een miljoen inwoners toe, deels door veroudering, deels door immigratie. Alleen al op grond van die groei is er een toenemende vraag te verwachten.
Het Capaciteitsorgaan verwacht daarom dat de behoefte aan GZ-psychologen in de ouderenzorg zeer sterk toeneemt. Daarbij merkt ze wel op dat die prognose ervan uitgaat dat de toekomstige oudere patiënt evenveel zorg heeft als de oudere patiënt van nu. Maar vergrijzing komt vooral doordat ouderen juist langer gezond blijven, later ziektes krijgen en daardoor langer leven. Je kunt dus verwachten dat de zorgvraag voor de oudere patiënt in de toekomst lager is dan de zorgvraag van de oudere patiënt van nu. Het Capaciteitsorgaan durft daar echter nog niet op te rekenen.
Komt er ook een belangrijke verandering in de psychische gezondheid van de Nederlandse bevolking? Net als in eerdere ramingen ziet het Capaciteitsorgaan daar geen wetenschappelijk bewijs voor. Mogelijk is er een lichte toename van de zorgvraag door de Covid-19-epidemie, maar daar is vooralsnog onvoldoende over bekend. Wel lijkt er een lichte toename van het aantal verslavingen te verwachten en daar zal de zorg rekening mee moeten houden.
Veranderingen in financieringsstelsel.
In januari 2022 ging de DBC-systematiek over naar het ZorgPrestatieModel (ZPM). Hoewel dat nog relatief recent is en dus niet alle concrete gevolgen al duidelijk zijn, verwacht het Capaciteitsorgaan dat de financiële prikkels in het ZPM ervoor zullen zorgen dat de vraag naar meer gespecialiseerde behandelaren in de forensische zorg en bij ggz-instellingen in de komende jaren zal groeien. Vooral de vraag naar psychotherapeuten en klinisch psychologen en in mindere mate de vraag naar de verpleegkundig specialist ggz en GZ-psycholoog, verwacht het Capaciteitsorgaan.
Integraal Zorgakkoord (IZA)
Afgelopen september werd het Integraal Zorgakkoord (IZA) gesloten. Dat moet nog concreet uitgewerkt worden maar de betrokken partijen zijn het er wel over eens dat de toenemende vraag naar ggz-hulp minder moet worden. Dat heeft ook invloed op het aantal professionals. Behalve een verschuiving naar het sociale domein wordt wellicht ook het verzekerde pakket afgebakend. Omdat daar nog weinig over duidelijk is, is dat in de ramingen niet meegenomen.
Destigmatisering
Het Capaciteitsorgaan gaat er van uit dat door een toenemende destigmatisering in de komende jaren een lichte toename in de vraag naar ggz-hulp komt. De drempel om psychologische hulp te zoeken wordt lager, waardoor de zorgvraag toeneemt. De meeste experts verwachten dat dit effect een deel van de zorgvraag-reducerende ontwikkelingen (zoals de Nieuwe ggz) teniet doet, vooral bij de vrijgevestigden.
Die verlaagde drempel (maar ook de toename van nieuwe verslavingen met een hogere zorgzwaarte) geldt nog meer voor de verslavingszorg, vandaar dat vooral de vraag naar verslavingsartsen fors toe zal nemen.
Verschuivingen van beroepen en werkwijze
Naast alle voorgaande ontwikkelingen ziet het Capaciteitsorgaan nog een aantal ontwikkelingen, zoals de toename van e-health, vooral bij de grotere instellingen. Dan is er de vraag om triage aan de voorkant, zodat er eerder passende zorg kan worden geboden.
De verpleegkundig specialist ggz blijft taken van psychiaters en verpleegkundigen overnemen. Die groepen zijn echter erg groot ten opzichte van de groep verpleegkundig specialisten ggz, waardoor de toekomstige behoefte aan verpleegkundig specialisten ggz groter zal worden.
Tot slot is er de discussie over de Master-psycholoog en de vraag in hoeverre die de taken van de GZ-psycholoog kan overnemen. Bij een groot deel van het veld bestaat de om een aanzienlijk deel van masterpsychologen, die nu het werk doen van de GZ-psycholoog, op te leiden tot GZ-psycholoog. Ook daar zal rekening mee moeten worden gehouden.
****************************************
Op grond van deze (en andere) ontwikkelingen komt het Capaciteitsorgaan tot een raming van het aantal gewenste opleidingsplaatsen voor beroepen in de ggz.
* GZ-psycholoog: Werkzaam: 15.785, verdeeld over 10.421 fte. 15.8% van de vacatures is niet vervuld.
Nu in opleiding 1.196 personen, instroomadvies is 1.885 per jaar.
* Klinisch neuropsycholoog: Werkzaam: 164, verdeeld over 154 fte. 52,1% van de vacatures is niet vervuld.
Nu in opleiding 19 personen, instroomadvies is 26 per jaar
* Klinisch psycholoog: Werkzaam: 2.050, verdeeld over 1.435 fte. 20,2% van de vacatures is niet vervuld
Nu in opleiding 153 personen, instroomadvies: 249 per jaar
* Psychotherapeut: Werkzaam: 4.462, verdeeld over 2.438 fte. 8,3% van de vacatures is niet vervuld
Nu in opleiding 135 personen, instroomadvies: 171 per jaar
* Verpleegkundig specialist GGZ: Werkzaam: 1.418, verdeeld over 1.343 fte. 31,9% van de vacatures is niet vervuld. Nu in opleiding 172 personen, instroomadvies: 248 per jaar
* Verslavingsarts KNMG: Werkzaam: 186, verdeeld over 178 fte. 41,3% van de vacatures is niet vervuld
Nu in opleiding 14 personen, instroomadvies: 33 per jaar
* Psychiater (al eerder geraamd, in november 2022): Werkzaam: 3.590, verdeeld over 3.214 fte. 5% van de vacatures is niet vervuld. Nu in opleiding 796 personen, instroomadvies: 179 per jaar
Overige beroepen:
Het Capaciteitsorgaan raamt niet voor de GGZ-agoog, de SPV en de vaktherapeuten.
Vandaar dat in dit artikel de cijfers daarover ontbreken.
[url|https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/personeelstekortLees hier eerdere artikelen over het personeelstekort|ext]
************************************************
Lees hier de volledige ramingen:
Deel I: Infographic raming Beroepen GG
Deel II: Deelrapport 7 Beroepen Geestelijke Gezondheid
Deel III: Samenvatting
Aanbiedingsbrief aan de minister van VWS
Voor de psychiaters (plus overige medisch-specialisten):
Deel II: infographics per specialisme
Deel III: details per specialisme
Deel IV: details per parameter
