EMDR bij zelfmoordbeelden helpt kans op poging verkleinen

Het overgrote deel van de patiënten met suïcidale gedachten ervaart terugkerende indringende beelden rondom hun zelfdoding, hun uitvaart of hun nabestaanden. Deze beelden kunnen de kans op een daadwerkelijke suïcide vergroten. Het verminderen van het voorkomen en de intensiteit van deze intrusies biedt dus een aanknopingspunt om de kans op zelfdoding te verkleinen. Een duale taak met oogbewegingen, afgeleid van de EMDR-methode, kan depressieve patiënten hierbij helpen. Zo blijkt uit het zogenaamde ‘Simagery’-onderzoek van Jaël van Bentum, die op 16 februari promoveerde aan de Vrije Universiteit Amsterdam (https://vu.nl/nl/nieuws/2024/aangepaste-emdr-therapie-vermindert-schrikbeelden-bij-mensen-die-suicidaal-zijn).

De crux van het onderzoek zit ‘m in de overgang van gedachte naar daad. Van Bentum en haar medeonderzoekers wilden interventies ontwikkelen om vroegtijdig hulp te bieden. Maar het zich voordoen van suïcidale intrusies is wetenschappelijk gezien nog nieuw terrein. Voorheen werd – zowel in onderzoek als in de praktijk – voornamelijk gekeken naar risicomanagement. Van Bentum en haar collega’s zochten een andere weg. “Simagery staat voor ‘suicidal imagery’; het gaat om intrusieve oncontroleerbare beelden over zelfdoding of de gevolgen ervan”, zo legt Jaël van Bentum uit. “Uit eerder onderzoek van Jennifer Lawrence blijkt dat meer dan driekwart van de mensen die suïcidaal zijn zulke beelden ervaren. In ‘flashforwards’ zien ze zichzelf dan een poging doen of ze zien hun eigen uitvaart of de gezichten van dierbaren. Het varieert per persoon hoe vaak dat voorkomt. Sommige mensen ervaren het één of twee keer per dag, sommigen eens in de twee of drie dagen. Die beelden zijn heel realistisch. Mensen beleven ze intens. Als ze de emoties die ze erbij hebben aangeven op een schaal van 1 tot 10, dan is dat meestal rond de 9.” Er is nog veel onbekend over suïcidale intrusies, benadrukt Van Bentum. “Ze zijn vaak verontrustend en ontregelend, maar ze kunnen soms ook een rustgevende werking hebben. Hoe worden die beelden ervaren? Zit daar ook een verhoogd risico aan? Die ambivalentie vraagt om nader onderzoek.”

Pilotstudie
Waar we vanuit kunnen gaan: Zonder die heftige beelden is er meer ‘ademruimte’ en minder chaos in het hoofd. Dat biedt patiënten ruimte om te concentreren op CGT, psychotherapie of andere methoden om de oorzaak van suïcidaliteit aan te pakken, zo is het idee. Al in 2017 of 2018 lag er een plan om te kijken of de frequentie en de intensiteit van suïcidale intrusies kon worden aangepakt met een uitgeklede variant van het EMDR-techniek van Francine Shapiro, vertelt Jaël van Bentum. “In kader van het onderzoek hebben we het EMDT genoemd (Eye Movement Dual Task). Net als bij EMDR vragen we om aan targetbeelden te denken en tegelijkertijd een andere taak uit te voeren, zodat het werkgeheugen onvoldoende capaciteit heeft en de beelden minder emotioneel of levendig worden. In dit geval 24 seconden lang oogbewegingen met herhalingen. We hanteren hetzelfde protocol als bij traumatische flashbacks, maar zonder het stuk reprocessing en installeren van gewenste positieve cognities. Daar is bij deze flashforwards gemixte evidentie voor.” Vroeger was suïcidaliteit een exclusiecriterium voor wetenschappelijk onderzoek. Daar blijkt geen reden meer voor. Maar de onderzoekers wilden voorzichtig te werk gaan en de medisch-ethische toetsingscommissie stelde voor om eerst een kleine pilotstudie te doen om te kijken naar de effecten op suïcidaliteit. Jaël van Bentum: “Toen zijn we begonnen met zes patiënten van GGZ InGeest in Amsterdam. De resultaten van die pilot hebben we in 2019 gepubliceerd in het Tijdschrift voor Gedragstherapie (https://www.tijdschriftgedragstherapie.nl/inhoud/tijdschrift_artikel/TG-2019-4-5/Eye-Movement-Dual-Task-als-behandeling-van-suicidale-intrusies-bij-depressieve-patienten). Vijf van de zes bleken heel goed op deze techniek te reageren. de frequentie en intensiteit namen significant af en de depressieve symptomen verminderden.” Dat bleek onder andere uit een meetmethode die Jaël van Bentum zelf met haar collega’s had ontwikkeld:  Suicidal Intrusions Attributes Scale (SINAS). Die is gebaseerd op een zelfrapportagevragenlijst met tien items over frequentie, intensiteit, levendigheid en controleerbaarheid van intrusies in een afgelopen week. Die vragenlijst is ook prima te gebruiken binnen de klinische praktijk, zo benadrukt Van Bentum. In haar onderzoeken wordt de SINAS gebruikt naast onder andere de SIDAS (Suicidal Ideation Attributes Scale). Die focust zich op suïcidale ideatie, het actief overwegen van een poging. Ook daar was een afname te zien. En het belangrijkste: de pilot bleek veilig.

Klinische studie
De resultaten waren zodanig dat de onderzoekers in 2019 konden overgaan naar een gerandomiseerde klinische studie. Binnen zeven ggz-instellingen door heel Nederland (Altrecht, Dimence, GGZ Oost-Brabant, GGZ Eindhoven, Parnassia Groep, Pro Persona en het Vincent van Gogh Instituut) werden 91 patiënten geïncludeerd: een interventiegroep van 46 personen die bovenop hun therapie EMDT kregen en een controlegroep van 45 die alleen reguliere therapie kregen. “Die reguliere behandeling was verschillend per persoon”, zo verduidelijkt de onderzoekster. “Meestal was het een combinatie van psychotherapie en medicatie. Omdat ze ook suïcidaal waren, was het een vereiste dat ze momenteel in behandeling waren.”

De resultaten van de gerandomiseerde klinische studie lagen in lijn met die van de kleine pilot. Jaël van Bentum: “Statistisch gezien zagen we een significante vermindering van intrusies binnen de interventiegroep vergeleken met de controlegroep. Gemiddeld kregen ze vier korte sessies – sommigen hadden er maar twee nodig, anderen zes. Daarna zagen we een scorevermindering van frequentie, maar ook van de ernst. En we zagen positief effect op suïcidale ideatie.” Kanttekening daarbij is dat de onderzoekers alleen hebben gekeken naar depressieve, volwassen met suïcidale intrusies. “Nou zou je denken: het is een transdiagnostisch fenomeen. Er kunnen heel veel verschillende mensen last hebben van deze beelden, zoals bijvoorbeeld mensen met angststoornis of bipolaire stoornis, maar daar hebben we nog geen wetenschappelijk bewijs voor. Dat vraagt om nader onderzoek. Ook willen we graag kijken naar hoe deze EMDT-behandeling zou kunnen werken bij jongeren. Want we horen dat die ook die beelden hebben.”  

Implementatie
Jaël van Bentum – die als universitair docent aan de Universiteit Utrecht zestig procent van haar tijd les geeft en veertig procent besteedt aan wetenschappelijk onderzoek – heeft nog genoeg plannen voor studies. Ondertussen wordt de EMDT-methode bij suïcidale intrusies, met subsidie van ZonMw, stap voor stap geïmplementeerd binnen de ggz. “Dat doen we bijvoorbeeld door extra therapeuten te trainen”, zo legt Van Bentum uit. “Daarnaast heb ik contact met de Vereniging EMDR in Nederland. Het zou mooi zijn om te kijken of EMDR-practitioners dit ook kunnen doen. Op 13 april geef ik een workshop tijdens het EMDR-congres in Nieuwegein (https://www.emdrcongres.nl/het-behandelen-van-suicidale-flash-forwards/). Tijdens de sessie ga ik ook in gesprek met een ervaringsdeskundige, over hoe zulke beelden worden beleefd.”

Lees ook andere artikelen over EMDR (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/emdr)

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).