Uitbannen discriminatie en rascisme in jeugdzorg verloopt moeizaam

Verschillende jongeren die in de jeugdzorg hebben gezeten en een migratieachtergrond hebben, ervaren dat zij negatiever behandeld werden vanwege hun afkomst. Ook is bekend dat jongeren met een migratieachtergrond eerder geplaatst worden in zwaardere vormen van jeugdzorg. Racisme in de jeugdzorg is daarmee mogelijk een ernstig probleem waar nog geen duidelijke aanpak voor lijkt te zijn ontwikkeld. Meer onderzoek op dit terrein is nodig, komt naar voren uit een rapport over discriminatie in de zorg van Movisie en het Verwey-Jonker Instituut, waarin een deel specifiek ging over de jeugdzorg. Het gehele onderzoek werd gedaan in opdracht van de Staatscommissie tegen Discriminatie en Racisme.

Discriminatie op grond van afkomst speelt op vele terreinen in Nederland, zo weten we uit diverse onderzoeken. Bijvoorbeeld op de arbeids- en woningmarkt. In de jeugdzorg gaat het onder meer om discriminatie:
- vanuit professionals naar cliënten;
- tussen cliënten onderling (denk aan kinderen en jongeren die samenleven in een groep); 
- op de werkvloer - op een meer institutioneel niveau. In dat geval spreken we ook wel van institutioneel racisme. 

Discriminatie vanuit professionals naar cliënten 

In een artikel van ExpEx (https://www.expex.nl/black-lives-matter-ook-in-de-jeugdzorg/), de organisatie van ervaringsdeskundigen in de jeugdzorg, komen verschillende voorbeelden naar voren van discriminatie op basis van afkomst of huidskleur, vanuit professionals naar cliënten. Zo vertelt een ervaringsdeskundige van kleur dat hij sneller naar de isoleercel gestuurd werd dan witte groepsgenoten. Een andere ervaringsdeskundige vertelt over hoe het racisme dat zij ervaarde in haar omgeving en dat zij aankaartte niet werd opgepakt door haar voogd. Vanuit de ervaringsdeskundigen die we gesproken hebben voor dit onderzoek komen ook verhalen naar voren over het ervaren van discriminatie vanuit de professionals. Daarnaast werd er verteld dat andere professionals niet ingrepen en dat dit discriminerende gedrag van de professional eigenlijk versterkt werd.

Er is nog weinig onderzoek gedaan gericht op discriminatie op grond van afkomst in de jeugdzorg in Nederland. Wel zijn er verschillende onderzoeken gevonden die aantonen dat er onder professionals in de jeugdzorg negatieve vooroordelen (https://www.movisie.nl/sites/movisie.nl/files/publication-attachment/Het-gaat-niet-over-seks-Onderzoek-naar-seksuele-diversiteit-in-de-jeugdhulpverlening%20%5BMOV-3277206-1.0%5D.pdf) kunnen heersen over de jongeren.

Discriminatie vanuit de cliënt naar de medewerker

In onderzoek van het Kennisplatform Inclusief Samenleven (KIS) (https://www.kis.nl/artikel/hoe-pak-je-racisme-de-zorg-aan) over discriminatie vanuit cliënten naar professionals in de zorg blijkt dat deze vorm van discriminatie (ook) speelt in de jeugdzorg. Verschillende respondenten die voor dit onderzoek zijn geïnterviewd zijn/waren werkzaam in de jeugdzorg. Zo vertelde een jeugdzorgmedewerker dat er allerlei discriminerende ‘grapjes’ vanwege zijn afkomst worden gemaakt. Een andere jeugdzorgmedewerker vertelt discriminatie te hebben ervaren en dit te hebben aangekaart bij de organisatie. Vanuit de organisatie kwam geen enkele vorm van steun voor deze ervaring, aldus dit KIS-onderzoek. Bij meerdere respondenten die zijn bevraagd voor dit onderzoek komt verder ook naar voren dat deze vorm van discriminatie voorkomt in de jeugdzorg.  

Hoe vaak discriminatie op grond van afkomst precies voorkomt ten aanzien van professionals vanuit cliënten weten we niet precies. Wel is bekend uit onderzoek van Ipsos (https://www.pggmenco.nl/media/ptqnqjn0/agressie-op-de-werkvloer_-brancherapportage-jeugdzorg_pggmenco.pdf) onder 339 jeugdzorgmedewerkers dat 26 procent van de jeugdzorgmedewerkers aangeeft te maken hebben gehad met discriminatie door patiënten of cliënten in de laatste twaalf maanden. Daarnaast heeft nog eens 13 procent te maken met discriminatie vanuit familie, vrienden of bezoekers van patiënten/cliënten of omstanders. Uit eerder onderzoek van Jeugdzorg FCB (https://www.jeugdzorgnederland.nl/wp-content/uploads/2017/11/Factsheet-Agressie-Jeugdzorg-2017-2.pdf) uit 2017 komt naar voren dat 23 procent van de jeugdzorgwerkers in de afgelopen twaalf maanden te maken heeft gehad met discriminatie van cliënten of familie/vrienden van cliënten. Op welke grond de medewerkers zijn gediscrimineerd is niet onderzocht.

Discriminatie tussen cliënten onderling 

In de residentiële jeugdzorg zijn de cliënten, de jongeren, ook vaak samen met elkaar. Residentiële jeugdzorg bestaat uit kleinschalig verblijf, kamertrainingscentra, leef- en behandelgroepen, crisisopvang en JeugdzorgPlus ofwel de gesloten jeugdzorg. Tussen de jeugdigen onderling kan discriminatie voorkomen. Zo zijn er verschillende onderzoeken die aangeven dat de veiligheid in de groepen in de residentiële jeugdzorg niet optimaal is. Er komen regelmatig incidenten voor tussen de jeugdigen onderling: homofoob gedrag (https://www.movisie.nl/sites/movisie.nl/files/publication-attachment/Het-gaat-niet-over-seks-Onderzoek-naar-seksuele-diversiteit-in-de-jeugdhulpverlening%20%5BMOV-3277206-1.0%5D.pdf), seksueel grensoverschrijdend gedrag en fysiek geweld (https://www.verwey-jonker.nl/publicatie/geweldsmeldingen-en-calamiteiten-in-de-jeugdzorg/). Onduidelijk is of hierbij ook sprake is van discriminatie, dit is niet onderzocht. Uit de interviews die Movisie heeft gedaan komt wel naar voren dat discriminatie tussen cliënten onderling speelt. Een ervaringsdeskundige, een persoon van kleur, vertelde: ‘Maar ook inderdaad als je op een groep komt wonen, want ik heb op een leefgroep gewoond, jongeren die ook gewoon full blown racistisch zijn. En niet eens subtiel maar echt gewoon racisten zijn en dan met je wonen en dan gewoon voluit racistische uitlatingen hebben’. Een andere ervaringsdeskundige van kleur: ‘(...) ik heb met neonazi´s, echt hardcore racisten neonazi´s echt (...) vastgezeten (...) met een hakenkruis op [de] borst rondloopt (...) ik ben die jongen nooit meer vergeten, dat was ook een neonazi (...).’ Onderling tussen cliënten komt ontoelaatbaar gedrag voor, waar discriminatie onderdeel van kan uitmaken. 

Discriminatie tussen jeugdzorgprofessionals onderling

In het onderzoek van Ipsos (https://www.pggmenco.nl/media/ptqnqjn0/agressie-op-de-werkvloer_-brancherapportage-jeugdzorg_pggmenco.pdf)geeft 5 procent van de jeugdzorgmedewerkers aan te maken gehad te hebben met discriminatie vanuit collega’s. Maar onbekend is op welke discriminatiegrond de discriminatie is ervaren. Het is mogelijk dat de percentages voor het ervaren van discriminatie bijvoorbeeld hoger liggen onder medewerkers met een migratieachtergrond en/of medewerkers van kleur. Uit eerdere onderzoeken van KIS en het CBS weten we namelijk dat werknemers met een migratieachtergrond en/of van kleur vaker worden gediscrimineerd op basis van huidskleur of geloofsovertuiging dan andere werknemers.

Institutioneel racisme 

Discriminatie op institutioneel niveau betekent zoals beschreven staat in de inleiding dat bepaalde processen, beleid of (geschreven en ongeschreven) regels leiden tot ongelijkheid op grond van bijvoorbeeld afkomst. In dit onderzoek voor de staatscommissie zijn we twee problemen tegengekomen die we zouden kunnen beschouwen als een vorm van institutioneel racisme. Allereerst hebben jongeren met een niet-Nederlandse achtergrond, voornamelijk met een achtergrond van buiten Europa, relatief vaker te maken met ‘zwaardere’ vormen van jeugdzorg. In de lichtere vormen van opvoed- en ontwikkelingsondersteuning, zoals sociale steun of informele hulp, zijn jongeren met een migratieachtergrond ondervertegenwoordigd, blijkt uit onderzoek van het NJI, het SCP en KIS). 

Ten tweede gaat het om het hanteren van een ‘witte norm’ in zowel diagnose (en de instrumenten die daarvoor gebruikt worden) als vervolgens de hulp die wordt geboden. Door verschillende respondenten met wie is gesproken voor dit onderzoek wordt opgemerkt dat mensen in de jeugdzorg met een hele ‘Westerse bril’ kijken naar gezinnen en problematiek. Daarnaast geven professionals aan dat op verschillende formulieren in de jeugdzorg ‘ras’ en etniciteit zijn opgenomen. Door iemands ‘ras’ en etniciteit systematisch vast te leggen in de formulieren ligt etnisch profileren en een verschillende behandeling van jeugdigen op de loer, zo denken verschillende respondenten.

Ga voor het volledige artikel naar de website van Movisie (https://www.movisie.nl/artikel/racisme-jeugdzorg-wat-weten-we-erover-wat-kunnen-we-eraan-doen). Daar is ook meer beschreven over de oorzaken van discriminatie in de jeugdzorg en worden tien tips gegeven om discriminatie op basis van afkomst in de jeugdzorg aan te pakken.

Klik hier voor het volledige onderzoek (https://www.movisie.nl/publicatie/verkenning-discriminatie-racisme-zorg).

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).