Wat als de politiek de psychiatrie misbruikt voor de eigen doelen?

Een pleidooi om Rusland uit de internationale gremia te weren.

In het Mozarthuis in Wenen is het volgende te lezen:
“Welke oorlog is sinds het bestaan van de wereld ooit tot een volkomen gelukkig einde gekomen? Vertel de betreurenswaardige waarheid dat elk gezin minstens één of twee slachtoffers zal kennen, en dat alle voordelen die we door de oorlog verwerven het trieste, bittere verlies niet kunnen vervangen. Is het een genoegdoening voor de grijze, zwakke vader, beroofd van zijn zonen en zijn vreugde, als zijn heerser zichzelf tot meester van koninkrijken verklaart?”

De tekst, een aanklacht tegen de wreedheden die plaatsvonden tijdens de zinloze Oostenrijks-Turkse oorlog tussen 1788 en 1791, is nog steeds actueel met het oog op de grootschalige invasie van Oekraïne.

Het 23e World Psychiatric Congress

Op een paar kilometer afstand van het Mozarthuis bevindt zich het Austria Center waar van 28 september tot 1 oktober het 23e World Psychiatric Congress onder auspiciën van de World Psychiatric Association (WPA) plaatsvond. Vierduizend psychiaters verzamelden zich in de Oostenrijkse hoofdstad om kennis te nemen van de ontwikkelingen in het veld. Van de Differentiële effecten van posterieure cingulaire cortex en op de amygdala gerichte fMRineurofeedback bij PTSS tot Motivational Interviewing als een bruikbaar instrument in de behandeling van Anorexia.
Onder de 350 deskundigen die een lezing gaven of een workshop leiden bevonden zich een aantal Russische psychiaters. De WPA bood hen en daarmee de Russische Federatie een platform. Een land dat tot dusver ongeveer 1100 geverifieerde moedwillige aanvallen uitvoerde op gezondheidsinstellingen waarbij 62 artsen en verpleegkundigen werden gedood. En passant werden 120 religieuze gebouwen verwoest en, volgens UNICEF, 1300 scholen. Rusland is slecht in dingen opbouwen maar ongeëvenaard in destructie.

Wie geen platform kreeg was de Federation Global Initiative on Mental Health. Hun voorstel om een sessie te wijden aan de toename in de Russische Federatie tijdens het Poetin-regiem van het misbruik van de psychiatrie voor politieke doeleinden vond geen genade in de ogen van de WPA en werd geweigerd. Hoewel er in algemene zin enkele sessies over ethiek en mensenrechten in het programma waren opgenomen bleek dit onderwerp taboe.

Wat is misbruik van de psychiatrie voor politieke doeleinden?

Politiek misbruik van de psychiatrie verwijst naar het misbruik van psychiatrische diagnoses, behandelingen en detentie met als doel de fundamentele mensenrechten van bepaalde individuen en groepen in een bepaalde samenleving te belemmeren. Deze praktijk is gebruikelijk, maar niet exclusief, voor landen die door totalitaire regimes worden geregeerd.

Internationaal zijn er algemeen aanvaarde overeenkomsten en verklaringen, zoals de Convention on the Rights of Persons with Disabilities, van kracht. Dergelijke verdragen spreken zich uit tegen het gebruik van de psychiatrie als middel om individuen geestelijk ziek te verklaren vanwege een breed scala aan niet-medische redenen en beschouwen dergelijke praktijken als een perversie van de medische professie. Tegelijkertijd is er echter sprake van een toename van het aantal meldingen van dergelijke misstanden, het meest schrijnend in het steeds repressievere klimaat in Rusland onder Poetin.

In dat land is geen plaats voor ambivalentie en contingentie, hebben alle ethische vragen slechts één antwoord en worden mensen met afwijkende meningen gezien als een bedreiging voor de staat (lees: Poetin en diens kliek) en worden op brute wijze in het keurslijf van de bestaande politieke orde gedwongen. Een praktijk waar psychiaters, psychologen en verpleegkundigen aan meewerken.

In het rapport Political Abuse of Psychiatry in Russia 2023 worden een aantal recente casussen beschreven. Zoals die van Polina Morugina, Ivan Nogovitsyn, Maxim Sokolov en Elena Rodina. Zij toonden zich vanuit verschillende gezichtspunten kritisch over de oorlog tegen Oekraïne en werden met (pseudo)diagnoses als schizo-affectieve persoonlijkheidsstoornis, gedwongen opgenomen in psychiatrische ziekenhuizen alwaar ze tegen hun wil in werden ‘behandeld’ met neuroleptica. Elena Rodina schreef: ‘Ze willen een plant van me maken, ze voeren me medicatie. Misschien zijn dit mijn laatste brieven met een helder geheugen en een vastberaden geest’.

De opleving van het misbruik.

De oorzaak van het opnieuw opleven van politiek misbruik van de psychiatrie zou kunnen worden gevonden in de veranderde geopolitieke omstandigheden en de vragen die worden gesteld met betrekking tot de universaliteit van de mensenrechten wereldwijd. Een assertief China, Iran of Rusland, overspoeld door een agressieve golf van virulent nationalisme, geven niet langer om ‘onze’ mensenrechten en betwisten de universele geldigheid. En wanneer er geen absoluut en algemeen aanvaard moreel principe bestaat op basis waarvan één samenhangend moreel systeem kan worden ingericht, kan dit worden gebruikt om mensenrechtenschendingen te rechtvaardigen in naam van culturele praktijken.

Vragen over moraliteit hebben dan misschien geen objectieve antwoorden op de manier waarop we wetenschappelijke antwoorden hebben, maar het zijn ook niet louter uitdrukkingen van onze verlangens of subjectieve voorkeuren. Zeggen dat het opsluiten van dissidenten onder het mom van een psychiatrische ziekte afkeurenswaardig is en dat we naar compassie moeten streven, is onmiskenbaar subjectief en is uiteraard kwalitatief iets anders dan zeggen dat Wenen de hoofdstad van Oostenrijk is.

Het gevoel van de warmte van de zon op het lichaam

Maar als iedereen zou geloven dat vriendelijkheid slecht is en het manipuleren van de waarheid goed, zou dat het weefsel van de samenleving onherstelbaar verscheuren. Morele vragen hebben dus misschien geen objectieve antwoorden, maar wel rationele. En deze rationele antwoorden komen voort uit onze fundamentele menselijke sociale en psychologische behoeften

Veel verandert als het rad van de geschiedenis draait. In de manier van onze gebruiken of hoe we denken over de praktijk van de geestelijke gezondheidszorg. Wat ooit ondeugden waren, zijn nu gewoontes. Maar onder deze veranderingen blijven de fundamenten van de menselijke ervaring bestaan. Weinig mensen houden ervan om kou te lijden, hongerig, pijn te voelen, ziek of onderdrukt te zijn. De meeste mensen gruwen ervan om gekooid, onderworpen, vernederd, geïsoleerd te zijn en verzetten zich tegen gedwongen behandeling of straf voor hun overtuigingen en opinies. De meeste mensen houden van het gevoel van de warmte van de zon op hun lichaam , het geluid van prachtige muziek, de aanraking van een geliefde, het gelach van kinderen, de mogelijkheid om het leven in te richten volgens zijn of haar eigen voorkeuren, of de vrijheid om het oneens te zijn met de leiders van hun land. .

Uit deze eenvoudige observatie kunnen we afleiden wat we moeten doen als we mensen tegenkomen die lijden, of hoe we ons moeten gedragen als we in een positie zijn om het lijden van de ander te voorkomen, bijvoorbeeld door geen psychiatrische diagnose te stellen bij een geestelijk gezond persoon of iemand een injectie met haldol geven omdat zijn opvatting ons onwelgevallig is. Want we weten immers heel goed hoe weinig we zelf zouden willen dat zoiets ons overkwam. Er zijn kortom maar weinig excuses om moreel blind te zijn.

Wat te doen?

Het definiëren van een rationeel antwoord op de morele dilemma’s waarmee het misbruik van de psychiatrie ons confronteert, vereist sociale betrokkenheid en collectieve actie. Dat is natuurlijk gemakkelijker gezegd dan gedaan en niet alleen omdat het handjevol professionals in de geestelijke gezondheidszorg dat zich openlijk verzette tegen misbruik van hun beroep een hoge prijs betaalde.

Op papier onderschrijven de meeste landen het belang van de mensenrechten in de geestelijke gezondheidszorg en veroordelen ze het misbruik van de psychiatrie voor politieke doeleinden. De 103 lidstaten van de World Medical Association en de 168 ondertekenaars van de International Council of Nurses hebben dit ethische principe geratificeerd en daarmee uitdrukking gegeven aan zijn bezorgdheid over de onvrijwillige psychiatrische detentie van politieke dissidenten, sociale activisten, religieuze gelovigen en dergelijke, en roept psychiaters wereldwijd op om zich los te maken van dergelijke onaanvaardbare praktijken. In zijn boek What is a mental Disorder? concludeert klinisch psycholoog Derek Bolton dat de preventie van sociaal en politiek misbruik van de psychiatrie verankerd moet worden in de wet, met name in de mensenrechtenwetgeving, maar ook in sociale waarden en de organisatie van de macht.

Doof voor protest

Om een samenleving vrij te houden van misbruik van de psychiatrie moet zij kenmerken van de politieke democratie vertonen, zoals een vrije pers, controles en machtsevenwichten en een onafhankelijke rechterlijke macht. Dit allemaal om ervoor te zorgen dat de mensenrechten worden beschermd. Kortom, het hele arsenaal van de politieke democratie. Rusland is, in de woorden van Aleksander Etkind, een parasitair imperium dat weliswaar pro forma de kenmerken van een staat heeft, maar de bijbehorende functies niet vervult en daarom opzettelijk lichtjaren verwijderd is van dat democratische ideaal.

Landen als Rusland zijn doof voor de roep om democratie en mensenrechten en protest veroorzaakt in die landen nauwelijks waarneembare rimpelingen. De gebruikelijke aanbevelingen die we zeker moeten nastreven, zoals sensibilisering, onafhankelijk toezicht, rechtsbescherming, bescherming van klokkenluiders, steun aan slachtoffers, worden omarmd in landen waar misbruik van de psychiatrie voor politieke doeleinden niet of zeer zelden voorkomt. Voor landen als Rusland, Iran of China zijn dit echter loze slogans die alleen maar hun narratief bevestigen dat het Westen een heilloze bewandelt richting degeneratie en primitivisme.

The Quest for a Moral Compass

De Britse neurobioloog Kenan Malik noteert in zijn boek The Quest for a Moral Compass: ”De menselijke conditie is die van het ontbreken van een moreel vangnet. Geen enkele godheid, geen wetenschappelijke wet, kan ons beschermen tegen de gevaren van het vallen van het morele koord waartoe we als menselijke wezens veroordeeld zijn. Het kan een zeer verontrustend vooruitzicht zijn. Of het kan heel opwindend zijn. De keuze is aan ons”.

Inderdaad, de keuze is aan ons. Wat op de korte termijn gedaan kan worden is het beëindigen of op zijn minst bevriezen van het lidmaatschap van internationale organisaties zoals de WPA voor landen die zich schuldig maken aan politiek misbruik. Daartoe hoeven organisaties als de WPA alleen maar te handelen in overeenstemming met hun eigen ethische richtlijnen. Het zou de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, De Nederlandse GGZ, de V&VN en het Nederlands Instituut van Psychologen sieren als zij hun invloed aanwenden om het thema van misbruik internationaal te agenderen en aan te dringen op schorsing van Rusland uit de internationale beroepsgremia. Landen die de psychiatrie blijven misbruiken, verdienen geen plaats in de hedendaagse geestelijke gezondheidszorg.

Het rapport ’Political Abuse of psychiatry in Russia’ is hier te downloaden (https://www.gip-global.org/files/a5-report-political-abuse-2023-09-12.pdf)

Rob Keukens is Inhoudelijk adviseur van GGZ Academy en Mental health consultant Federation Global Initiative on Psychiatry.

Bronnen:
* Bolton, D. What is a mental disorder? Oxford, Oxford University Press, 2008
* Etkind, A. Russia against modernity. Cambridge, Polity Books, 2023
* Grayling, A. Philosophy and Life. Exploring the great questions of how to live. Penguin Random House 2023
* Human Rights in Mental Health-FGIP. Political Abuse of Psychiatry in Russia 2023.
* Malik, K. The Quest for a Moral Compass. A global history of ethics. London, Atlantic Books, 2015
* Mahadian, A., Puras, D, Keukens, R. & Voren, van R. Civil disobedience labelled as antisocial personality disorder. The Lancet Psychiatry 2023 (in print)
* Voren, R. van & R. Keukens The Abuse of Psychiatry. In: Psychiatric Ethics. Bloch, S. (ed) Oxford, Oxford University Press 2021
* Voren, R. van & R. Keukens Political Abuse of Psychiatry. In: The Oxford Handbook of Psychiatric Ethics. Sadler, J. (ed) Oxford, Oxford University Press 2015

----------------------------------------------------------------------

Vond je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).