De Groene GGZ: breng de zorg naar de natuur

”Gezonder en minder stress als er contact is met de natuur”

Het besef begint te groeien: Mentale gezondheid en natuur hebben een positieve samenhang. Als we de natuur meer inzetten in de zorg, dan is dat goed voor cliënten én voor medewerkers in de geestelijke gezondheidszorg. Vanuit dat idee is er een groene beweging binnen de ggz aan het ontstaan. Een van de initiatieven is de Groene GGZ, een club van veertien ggz-instellingen die samenwerkt met natuurorganisaties en de Vrije Universiteit. Volgens onderzoekster Jolanda Maas van de VU kent de groene beweging twee richtingen: breng de zorg naar de natuur en breng de natuur naar de zorg. In een tweeluik gaat GGZ Totaal in op beide trends. Vandaag: breng de zorg naar de natuur.

De Groene GGZ (https://www.ivn.nl/groene-ggz) is een initiatief van Nature for Health en IVN Natuureducatie, samen met een kerngroep van ggz-instellingen uit heel Nederland, branchevereniging Nederlandse GGZ, de Buitenpsychologen, Green Mental Health, zorgverzekeraar CZ en VU-Amsterdam. Een van de deelnemende instellingen – ze worden ook ‘koplopers’ genoemd – is Dimence Groep in Oost-Nederland. Annemieke Zeegers is strategisch beleidsadviseur bij Dimence. “Het is niet zo dat deze 14 aanbieders als enige iets doen. Er gebeurt heel veel binnen de ggz”, zegt Zeegers. Ze wijst bijvoorbeeld op initiatieven als buitenpsychologen (https://www.debuitenpsychologen.nl/) en klimaatpsychologie (https://www.klimaatpsychologie.com/). “De overkoepelende overtuiging is dat natuur en zorg onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, maar dat potentieel benutten we te weinig. Sterker nog: de zorg vervuilt! Dat strookt toch niet met de opdracht die de zorg – en dus ook de ggz – heeft. Gelukkig zien we de laatste jaren een groene beweging ontstaan.”

Dwarsverbanden

Het idee voor de Groene GGZ begon met het besef dat de ggz-instellingen samen een enorm oppervlakte aan terreinen hebben – bij elkaar opgeteld ter grootte van een Nationaal Park in Nederland. Ze wilden samen nadenken hoe ze die terreinen optimaal kunnen benutten. Maar de scope werd al snel breder. Annemieke Zeegers: “De koplopers hebben periodiek bijeenkomsten waarin ze aan elkaar laten zien wat ze doen. Dat is heel inspirerend, en zo ontstaan uitwisselingen en dwarsverbanden. Daaruit komen mooie initiatieven voort.” Het meest recente initiatief heet ‘Het Groene Perspectief: van wachtlijst naar groene actie’. Dat is bedoeld om cliënten die op de wachtlijst voor specialistische ggz staan, te helpen en zo de druk op de zorg te verlichten – in die zin sluit het aan op het programma Wachtkracht (https://www.wervdg.nl/sites/default/files/documenten/Folder%20WachtKracht.pdf) van Dimence en WerV, waarin een cliëntondersteuner mensen op de wachtlijst vast helpen met de praktische dingen waar iemand tegenaan loopt. In Het Groene Perspectief worden cliënten voorafgaand aan hun behandeling gewezen op het aanbod buiten: in de moestuin of in de natuur. Dan kun je denken aan het bevorderen van biodiversiteit, helpen op een boerderij of bij vrijwilligers in het bos, natuurwandelingen met een coach of een wandelclub. De mogelijkheden zijn legio. Annemieke Zeegers: “Eigenlijk vul je de bestaande activiteiten aan met wat er in het groen kan worden gedaan, in dit geval is dat voor de wachtlijsten voor de sggz, maar de inzet van natuur kan voor elk moment in elke cliëntreis een aanvulling zijn. Dat geldt voor alle aandoeningen, al kan het per individu verschillen of het slim is om naar buiten te gaan. Een behandelaar kan dat wel inschatten en bespreken met de cliënt.”

Rust en houvast

Dat de natuur helend is, is al heel lang bekend, ook al was er twintig jaar geleden niet veel wetenschappelijk bewijs voor. De laatste jaren is daar verandering in gekomen, legt Jolanda Maas uit. Zij is universitair hoofddocent bij de sectie Klinische Psychologie van de VU, medeauteur van het boek Green Mental Health en onderzoekcoördinator bij de Groene GGZ. “Er zijn bijvoorbeeld steeds meer studies die aantonen dat ziektebeelden als angststoornissen, depressie of ADHD fors minder voorkomen in een groene omgeving. Mensen voelen zich gezonder en hebben minder stress als ze contact hebben met de natuur. Dat heeft onder andere te maken met de repeterende patronen in de natuur. Die geven rust en houvast.” Ook wordt er steeds meer onderzoek gedaan naar toepassingen binnen de ggz, zegt Jolanda Maas. “We zien bijvoorbeeld dat behandelsessies veranderen als cliënten buiten naast hun therapeut wandelen in plaats van er tegenover zitten onder tl-licht. Gesprekken zijn meer open. Metaforen uit de natuur kunnen worden ingezet. Bijvoorbeeld: de bladeren vallen nu, maar straks komen er weer nieuwe blaadjes aan de bomen. Dat kan heel helpend zijn. We zien daarnaast dat cliënten zich minder patiënt voelen, wat ondersteunend kan werken voor de relatie tussen de cliënt en therapeut. En dat mensen meer geneigd zijn om als een behandeling is afgelopen de natuur te blijven gebruiken”

Creatieve oplossingen

De stap lijkt niet zo groot. Voor ACT, cognitieve gedragstherapie of welke behandeling dan ook, hoef je de deur maar open te doen. Je kunt dat ook gewoon buiten geven. “Dan moet je wel wat praktische afspraken met de cliënt maken”, zegt Annemieke Zeegers. “Bijvoorbeeld over privacy: wat doe je als je in het bos een bekende tegenkomt? Ook moet je nadenken over hoe je rapporteert in de natuur, maar een creatieve therapeut komt daar wel uit. Ik heb hele mooie oplossingen gehoord. Soms worden actiepunten met een stokje in het zandpad geschreven en met een mobieltje gefotografeerd.” Medewerkers die het nog niet doen, zien van tevoren allerlei beren op de weg, zo merkt Zeegers. Die groep moet je laten zien dat het gewoon kan, zegt Jolanda Maas. Als het gaat om bestaande therapieën dan verandert er niks voor de betaaltitel bij zorgverzekeraars en de effectiviteit blijft net zo evidence based. “Het idee is dat het buiten zelfs beter kan, onder andere omdat je connectie kunt maken met de wereld om je heen en tussen lichaam en geest.”

Over nieuwe methodieken wordt steeds meer bekend, zoals bijvoorbeeld over ‘forest bathing’ (of ‘shinrin-yoku’ in het Japans). “Bosbaden is een vorm van bewustwording in de natuur”, legt Jolanda Maas uit. “Er is geen officiële psycholoog bij betrokken, maar de behandeling wordt wel ingezet bij bijvoorbeeld mensen met depressie. Een paar Koreaanse studies laten positieve resultaten zien: een vermindering van symptomen en grotere kans op remissie. Het zou mooi zijn om dit ook te onderzoeken in de Nederlandse situatie.” In veel bredere zin zou bekeken moeten worden in hoeverre klinisch psychologen of GZ-psychologen meer behandelingen in de natuur zouden moeten doen, vinden Zeegers en Maas. Gezien de werkdruk en de krapte op de arbeidsmarkt moet de ggz op zoek naar alternatieven. De natuur kan dan een uitkomst bieden, maar dan moet de sector anders gaan denken. “Dat begint al op de opleiding: bij het bewust maken van eerstejaarsstudenten”, zegt Jolanda Maas.

Medewerkers

Bovendien is de inzet van groen niet alleen heilzaam voor cliënten, maar ook voor medewerkers in de zorg, zo benadrukt Annemieke Zeegers. “Collega’s zeggen tegen mij: ‘Voor het eerst in mijn leven kom ik vol energie uit mijn werk!’ Medewerkers maken filmpjes over wat ze aan het doen zijn. Ik zie overal enthousiasme. Zelfs de digitale tak van Dimence, Thubble, gaat met cliënten naar buiten. Dat lijkt tegenstrijdig, maar eigenlijk ligt het best voor de hand. Met de telefoon in je hand kun je buiten ook prima mindfulness-oefeningen doen. Er is zelfs iemand die een digitale running therapy doet met cliënten. Ze hoort aan de ademhaling wanneer ze rustiger aan moet doen. Al met al levert buiten werken verbinding, energie en creativiteit op, dwars door organisatieonderdelen en hiërarchische lagen heen.” Dat sluit helemaal aan bij het doel van de Groene GGZ om ook de vitaliteit van medewerkers te verbeteren, vindt Jolanda Maas. Ze is bezig om een programma te ontwikkelen om dat structureel te monitoren. “Voelen ze zich beter in hun vel? Vinden ze hun werk leuker? Dat moeten we over langere tijd bekijken. Dan kunnen we zien of natuur een antwoord biedt op de steeds urgentere vragen binnen de ggz.”-

De deelnemende instellingen aan de Groene GGZ zijn Mondriaan GGZ (Limburg), Dimence Groep (Overijssel, Gelderland), Epos (Overijssel), Urtica De Vijfsprong (Gelderland), GGZ Oost-Brabant, GGzE (Noord-Brabant), Oh my mood (Limburg, Noord- en Zuid-Holland, Noord-Brabant, Utrecht), GGZ Drenthe, Stichting Somnium (Limburg), Vincent van Gogh (Limburg, Noord-Brabant, Gelderland), GGZ Breburg en Centrum Frits (Noord-Brabant), Altrecht (Utrecht), ProPersona (Gelderland) en Lentis – Leefstijl (Groningen). 

Lees hier eerdere artikelen over de leefomgeving en de Groene GGZ (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/leefomgeving)