Van Armoede, reportages over het leven in de schaduw van de welvaart

Johan Atsma recenseert het boek van Jonah Falke

In toenemende mate is armoede weer een begrip aan het worden dat een rol speelt in politiek, media en het dagelijkse leven. In een welvarend land als het onze lijkt armoede een relatief begrip, zeker als je zelf in kringen beweegt waarin hooguit ‘zuinig aan doen’ weleens de wenkbrauwen doet fronsen en medeleven activeert. Wanneer is er nou sprake van armoede in ons land.

Wat is ‘echte’ armoede en hoe definieer je dat? De prijzen stijgen, de inflatie vliegt de pan uit en op een of andere manier voel je dat wel in je portemonnee, voor velen blijft het daarbij. Maar waar die portemonnee toch al nauwelijks gevuld is, ontstaan er problemen door duurdere boodschappen, stijgende energieprijzen, de armoedeval. Daar kan geen Lidl reclame tegen op, waarin bekende Nederlanders met overmatig gevulde boodschappenkarren de supermarkt uitrijden.

In de proloog van ‘Van armoede’, een serie gebundelde reportages over armoede in Nederland die eerder in Vrij Nederland verscheen, beschrijft schrijver, publicist en beeldend kunstenaar Jonah Falke een schrijnend straatbeeld in Parijs. Daar tref je armoede en ellende gewoon op straat aan in een mate die hier in de grote steden eigenlijk niet voorkomt. De dagen dat hij in Parijs verblijft is de metro in staking en met de benenwagen is het straatleven aldaar zeer zichtbaar en confronterend.

Meubilair als graadmeter voor welvaart

Een half jaar daarna wordt Falke door Vrij Nederland uitgenodigd om een artikel te schrijven over ‘armoede in Nederland’ en na ampele overwegingen zegt hij toe dat te gaan doen. “Terwijl ik aan dat artikel over armoede werkte, werd het me snel duidelijk dat het schier onmogelijk was om het in één artikel te vatten. De problemen van armen zijn divers en complex, net zoals die van de hulpverlening.”

Het resultaat uiteindelijk is een serie reportages die je als onderzoeksjournalistiek zou kunnen betitelen. Falke legt diverse contacten in de wereld van de hulpverlening, de politie, de straat en het asielzoekerscentrum en laat zich leiden. Hij gaat met betrokkenen in gesprek. Het blijkt dat je armoede in Nederland op verschillende manieren kunt ontwaren. Falke spreekt mensen in een achterstandswijk in Arnhem, hij begeeft zich op straat in Nijmegen, hij bezoekt een asielzoekerscentrum, ontmoet dakloze jongeren in Groningen en maakt een uitstapje naar Antwerpen waar hij een dakloze vrouw ontmoet die vanuit Zundert verkaste naar het ondergrondse station in Antwerpen. Al lezend krijg je een ontluisterend beeld van het leven van mensen waarvan je het bestaan niet kunt vermoeden als je er niet naar op zoek gaat. Jonah Falke schrijft er beeldend en betrokken over. Hij gaat in gesprek met betrokken hulpverleners, de politie en het daklozenspreekuur. In het hoofdstuk ‘de armoedeval’ belicht hij ambtelijke bureaucratie en waar dat toe kan leiden, een probleem dat sinds o.a. de kinderopvangtoeslag affaire inmiddels ruim de aandacht trekt en het kabinet in Den Haag danig in de problemen heeft gebracht. De actuele situatie met zijn hoge energieprijzen en torenhoge inflatie levert alleen maar meer problemen op. Aldus een buurthuismedewerker:  

“De nabije toekomst ziet ze nog somberder in. De nieuwe groep armen bestaat uit hoogopgeleiden en zzp’ers. Soms wonen ze na een scheiding in te grote huizen, terwijl ze niet eens geld hebben voor meubels. Het is opvallend hoeveel hulpverleners over meubilair spreken als graadmeter voor welvaart.”

Maar bovenal tonen de contacten die hij legt op straat of in de opvang de betrokkenheid van Falke en bepalen daarmee uiteindelijk in grote mate de waarde van dit boek.

“(…) ‘Vannacht mag je wel weer een nachtje bij ons binnen slapen.’ Ik moet even slikken en wend mijn blik af, want als voyeur wil ik anderen niet lastigvallen met mijn emoties. Buiten steekt Nadine meteen een halve joint op en ik een sigaar, ze vraagt wie ik ben en wat ik doe. Het lukt me niet om te zeggen dat ik een stagiair of medewerker van Marcel ben. ‘Ik doe onderzoek naar armoede in Nederland. Daar schrijf ik een boek over. ’Ah, een boek schrijven. Dat is veel werk, maar als het je lukt heb je tenminste iets bereikt.’ (…)

Het gehalte aan treurnis in ‘Van Armoede’ van Jonah Falke is groot. Het geeft een goed beeld van de diverse problematiek die diep in de maatschappij snijdt. Overheidsfalen speelt daarin een grote rol en het is dan ook verrassend dat hij een overwegend positief beeld schetst van minister Carola Schouten van  Armoedebeleid in actie. De slotzin van het boek vat het een en ander uiteindelijk prachtig samen

“Pas als je op de grond ligt, blijken bestuurder in pak en overheidsgebouwen reuzen. De blik vanaf de onderkant scherpt de blik naar boven.”  Die blik wordt door Falke beeldend vertolkt.

Jonah Falke: ’Van Armoede, reportages over het leven in de schaduw van de welvaart’
Uitgeverij Vrij Nederland; 256 pagina’s incl literatuurlijst; Prijs € 22,99; ISBN 978 94 005 1528 4

Lees hier eerdere recensies van Johan Atsma (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/recensie)

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).