Mythes maken huidig beleid huiselijk geweld ineffectief en schadelijk

Oproep aan de regering: Stel psychisch geweld expliciet strafbaar’

Het klassieke beeld van huiselijk geweld is ‘man slaat vrouw’. De traditionele beeldvorming van huiselijk geweld klopt vaak niet. Vooral psychisch geweld is nog onbekend, terwijl het veel voorkomt en ernstige gevolgen heeft. Dat kan en moet echt anders, vinden Tako Engelfriet en Iris Koops van Stichting het Verdwenen Zelf. ”Stel psychisch geweld strafbaar, zodat bescherming en zorg voor slachtoffers op gang komt.”

Achter het beeld ‘man slaat vrouw’ gaan verschillende mythes schuil, bijvoorbeeld het idee dat huiselijk geweld vooral uit fysiek geweld bestaat. Psychisch geweld is volgens onderzoekers (https://adc.bmj.com/content/95/1/59.short) juist de kern van huiselijk geweld. Plegers gebruiken emotioneel en psychisch geweld om slachtoffers te kooien (https://www.researchgate.net/publication/342355672_Hoe_herken_en_doorzie_je_een_instrumenteel_geweldspatroon_De_noodzaak_om_coercive_control_te_erkennen). Helaas ondervinden ze hierbij geen enkele beperking vanuit de wet of gericht beleid.

Ernstige getuigenissen

Plegers kunnen hun kinderen bijvoorbeeld doelgericht vervreemden van de andere ouder, hun partner of kind continue vernederen of denigreren en kille manipulatie of wekenlange stiltebehandelingen toepassen. Plegers kunnen slachtoffers steeds verder isoleren van vrienden en familie of tot op de seconde controleren hoe laat ze thuiskomen. Ze kunnen inkomen of werk ontnemen, spaargelden ontvreemden, dreigen met faillissement, documenten vervalsen of spyware installeren.

‘Man slaat vrouw’ als beeld is volstrekt ontoereikend. Niet alleen de aard van mishandeling wordt gesimplificeerd, ook wie het treft. Psychisch geweld overkomt mannen evengoed. Als stichting krijgen we al jaren vele ernstige getuigenissen van mannen binnen. Meer dan 30 procent van de slachtoffers van deze vorm van geweld zegt dat een vrouw pleger was versus 43 procent een man volgens het CBS (https://longreads.cbs.nl/phgsg-2020/dwingende-controle-in-huiselijke-kring/).

Meer meldingen

De enorme omvang van psychisch geweld en de ernst van de impact ervan wordt steeds bekender.  Verbaal geweld kan zeer ernstig zijn, blijkt uit onderzoek. Psychisch en emotioneel geweld kan diepe psychische wonden (https://researchinformation.amsterdamumc.org/en/publications/the-effect-of-parental-emotional-abuse-on-the-severity-and-treatm) achterlaten, waarbij het herstel vaak moeizaam verloopt. Het kan permanente hersenschade (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20634370/) veroorzaken en tot tal van psychische en fysieke klachten en ziektes leiden. Veel slachtoffers die fysiek en seksueel geweld meemaakten geven bovendien aan dat het psychische geweld even erg was of zelfs erger (https://www.abc.net.au/news/2019-11-19/coercive-control-domestic-abuse-australia-criminalise/11703442).

De gevolgen zijn zo fors omdat slachtoffers er dag in, dag uit en vaak jarenlang mee te maken hebben. Volgens onderzoekers (https://psycnet.apa.org/record/2019-54520-003) is het structurele karakter van psychisch geweld juist zo schadelijk, niet een al dan niet strafbaar fysiek incident. Latente dreiging en actieve manipulatie en controle zijn altijd aanwezig. Slachtoffers leven daardoor in angst. Het is deze ondermijning van hun persoonlijkheid die slachtoffers sloopt, niet voor niets heet onze stichting ‘het verdwenen zelf’.

Helaas krijgt dit omvangrijke probleem in Nederland absoluut niet de aandacht die het verdient. Wij ondersteunen als particuliere stichting slachtoffers al jaren zonder enige vorm van subsidie. Bij zorginstellingen is nauwelijks aanbod voor slachtoffers. Ze kunnen ook geen aangifte doen bij de politie, laat staan vervolging afdwingen. Aan deze problemen is wel iets te doen: het expliciet strafbaar stellen (https://www.sozio.nl/psychische-mishandeling-niet-strafbaar---nederland-blijft-achter/1029573) van psychisch geweld. In Engeland is dat in 2015 al gebeurd (https://www.gov.uk/government/news/coercive-or-controlling-behaviour-now-a-crime), met succes. Het leidde tot meer meldingen, arrestaties en veroordelingen en – belangrijk – tot veel meer preventie, voorlichting en zorg. Veel Westerse landen volgden al het voorbeeld van Engeland.

Adequate bescherming

Recent kwam een rapport (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4050513/nieuws/is_een_aparte_strafbaarstelling_van_psychisch_geweld_wenselijk.html?page=1) van de Avans Hogeschool en de Open Universiteit (OU) uit op verzoek van de Tweede Kamer waarin de juridische voor- en nadelen van expliciete strafbaarstelling staan beschreven. Waarom? Het Verdrag van Istanbul tegen huiselijk geweld draagt in artikel 33 lidstaten zonder omwegen op om psychisch geweld expliciet strafbaar te stellen. Uit eerder onderzoek (https://dro.deakin.edu.au/view/DU:30150112) blijkt duidelijk dat Nederland hieraan niet voldoet. De Raad van Europa riep de regering daarom meermaals (https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2020/01/20/grevios-evaluatierapport) tot de orde.

Volgens de onderzoekers van Avans en de OU moeten er echter eerst nog allerlei juridische vraagstukken onderzocht worden. Welk onderzoek is er nu nog nodig? De analyse in het rapport van het ernstige trauma dat jaarlijks bij bijna 700.000 slachtoffers wordt veroorzaakt zou voldoende aanleiding moeten zijn om een duidelijke norm te stellen. Wij vinden het van groot belang dat beleidsmakers deze norm stellen, anders blijft psychisch geweld een misstand waaraan nauwelijks iets gedaan wordt. Slachtoffers hebben recht op adequate zorg en bescherming. Daarom roepen wij de regering op om psychisch geweld expliciet strafbaar te stellen.

Schokkende getuigenissen

Het treft teveel mensen, die zonder enige bescherming of hulp vanuit instanties, zich staande proberen te houden. Muriel (46 jaar) maakte bijvoorbeeld jarenlang psychisch geweld mee in haar relatie en zat in een isolement.

Ze getuigt van de continue dreiging die haar in de greep hield: ‘Hij wist bijvoorbeeld dat ik meeluisterde toen hij tegen een vriend zei: “Het is dat ik blijf nadenken, maar anders sla ik haar hersens in met een hamer.” Naderhand ontkende hij met een glimlach alles wat hij gezegd had. Hij wist precies tot hoever hij kon gaan zonder in de problemen te komen.’

Macht en controle

Psychisch geweld in de vorm van dwingende controle is beangstigend en verwarrend. Tientallen op controle gerichte appjes krijgen is intimiderend, lang voordat het strafbaar is. Dreigen met het openbaren van een precair geheim is een chantagetactiek die vaak voorkomt en niet strafbaar is, noch de gerichte lastercampagnes richting familie, vrienden of hulpverleners die plegers vaak ondernemen. Maar in relatie tot elkaar gaat het wel degelijk om ernstige dreiging.

Plegers gebruiken bijvoorbeeld vaak de kinderen in hun zucht naar macht en controle. Muriel: ‘Toen ik wilde scheiden, ging hij helemaal los. Hij riep dingen tegen vrienden als “Ik ga haar aanmelden bij de jeugdzorg, zodat ons kind uit huis geplaatst wordt.” Hij riep ook tegen hulpverleners dat hij onze zoon in een pleeggezin wilde hebben omdat ik zogenaamd labiel en gek was.’

Land van duisternis

Geweld suggereren is al voldoende om een slachtoffer angstig en controleerbaar te maken, bijvoorbeeld door dreigend over iemand heen te buigen of met gebalde vuisten in een hoek van de kamer te dringen. Net niet strafbare bedreiging en dwang werkt op dezelfde manier: ‘Het zou natuurlijk vreselijk zijn als er iets met de kinderen zou gebeuren...’ Je wordt door psychisch geweld in een realiteit getrokken die wij ‘het land van de duisternis’ noemen. Pas als je het hele plaatje ziet, weet je wat er speelt.

Muriel: ‘Hij kwam na de scheiding onaangekondigd voor de raam van mijn nieuwe huis staan en riep dan dat hij mij wel zou krijgen. Ik werd er heel bang van, ook omdat hij zelf net iets te vaak aangaf “een kort lontje” te hebben.’ Voor wie denkt dat dit nauwelijks voorkomt: in 2020 alleen al werd in Nederland bijna vijf procent van de volwassenen slachtoffer van een vorm van dwingende controle (https://longreads.cbs.nl/phgsg-2020/dwingende-controle-in-huiselijke-kring/), ruim 680 duizend personen. Des te meer reden psychisch geweld via de zorg en het strafrecht aan te pakken. Het leed van slachtoffers, de maatschappelijke gevolgen en de kosten ervan zijn immers immens.

Tako Engelfriet en Iris Koops zijn respectievelijk voorzitter en oprichter van Stichting het Verdwenen Zelf (https://professionals.verdwenenzelf.org/), een organisatie die diensten biedt aan slachtoffers van emotionele en psychische mishandeling en aan de professionals die hen begeleiden. Iris Koops is tevens auteur van diverse boeken over dit onderwerp.

Lees ook eerdere artikelen over psychisch geweld en emotionele mishandeling (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/emotionele%20mishandeling)