Houten blokken maken complexe problemen behapbaar

De Yucelmethode: in vijftien jaar rijker en volwassen geworden

Het ziet er uit als een ouderwetse blokkendoos, kleurrijk en met een aantrekkelijke degelijkheid. Het kistje met houten blokken ontwierp Mehmet Yucel vijftien jaar geleden nadat hij merkte dat mensen die minder verbaal begaafd zijn (minder ‘talig’ in Mehmet’s woorden) niet goed uitkomen met de veelal verbale therapieën. “Ik was systeemtherapeut geworden om holistisch te werken en gebruikte destijds een eigengemaakte box. Collega’s verklaarden me voor gek, maar ik haalde er wel veel uit.”
Al snel bleek de methode ook nuttig voor mensen die wel degelijk ‘talig’ zijn: het kunnen focussen op één onderwerp, het inzichtelijk maken van de krachten die behulpzaam zijn en de zaken die tegenwerken: de Yucel Methode maakt complexiteit behapbaar voor de hulpvrager maar ook voor de ondersteuner. Het is een effectieve methode geworden, die op veel fronten inzetbaar blijkt.

Het precieze aantal moet hij schuldig blijven, maar Mehmet Yucel schat dat er op het ogenblik duizenden behandelaars met zijn blokken werken: psychiaters, SPV’n, psychologen, maatschappelijk werkers en poh-ggz’s gebruiken het kistje. Voornamelijk - maar niet alleen – op die plekken waar ook gewerkt wordt vanuit de herstelbeweging. Ook steeds meer in de jeugd-ggz, fact-teams en de basis-ggz. Ondertussen wordt de methode ook in de Tsjechische en Zwitserse ggz aangeboden.

”Je moet echt gesprekspartner willen zijn”

De opzet van de methode is bedrieglijk eenvoudig. De cliënt zet aan de hand van een bouwwerk van blokken zijn eigen situatie neer. Blokken kunnen alles symboliseren wat in het leven van de cliënt helpt of tegenwerkt. Dat kunnen vriendschappen zijn, werk, medicijnen, hulpverleners, familie of andere zaken. Aan de andere kant kunnen er ook ontwrichtende dingen neergezet worden, zoals overprikkeling, verlieservaringen, een zwakke gezondheid, et cetera. Daartussen bevindt zich de balk die het leven symboliseert: die wordt ondersteund, gebroken, uit balans gebracht of juist in evenwicht gehouden door al die andere krachten.
“Het mag geen kunstje worden”, waarschuwt Yucel, “Je moet wel trouw zijn aan de herstelvisie. Als je menselijke problemen wilt verklaren vanuit je expertise, komt de doos in de kast te staan. Je moet echt gesprekspartner willen zijn, willen meedenken, proberen te begrijpen.”

“De kracht van de methode is dat het mensen regie geeft over hun problemen. Ik schuif de box naar de cliënt en zeg dat ik heel graag wil begrijpen hoe zijn of haar leven er uit ziet. Dus niet ‘ik weet het, als expert’, maar ‘jij gaat het laten zien en ik ga proberen het te begrijpen’.”

Houten blokken? Ik kan me voorstellen dat er mensen zijn die zeggen: ‘Hallo, ik ben geen klein kind’.

Yucel: “Er is soms wel wat koudwatervrees, maar dat zit meer tussen de oren van de hulpverleners. Als mensen het eenmaal aanraken, zijn ze óm. Vrijwel iedereen vindt het inzichtgevend. Ook mensen die universitair zijn opgeleid. Die blokken vertragen de snelle gesprekken, voor veel mensen is het een verademing, omdat je van een complex gebeuren een overzichtelijk geheel maakt. Door die blokken kun je problemen externaliseren of isoleren, of er juist op inzoomen.
Bij somatische klachten heb je allerlei beeldtechnieken, zoals MRI, röntgen, camera’s. Bij mentale problemen kan dat eigenlijk nooit. Met deze methode komen we een beetje in de richting.”

Zicht krijgen op krachten, lasten én wensen

Ondertussen krijgt de Yucelmethode ook belangstelling uit wetenschappelijke hoek. In 2018 probeerde het Trimbos-instituut te achterhalen of de methode leidde naar meer inzicht, empowerment, zelfmanagement en initiatief bij de hulpvragers. Helaas was de respons op de effectmeting te laag om daar zinnige uitspraken over te doen. Wat restte was een handleiding voor implementatie (https://www.trimbos.nl/docs/0a1daf77-cd40-4984-ad06-3b79a90d4eda.pdf) van de methode.
Anne Roos Makarawung deed in 2020 een verkennend onderzoek (https://scripties.uba.uva.nl/download?fid=c3468988) bij negen jongeren met LVB-problematiek in de forensische setting. Zij concludeert onder andere dat de Yucelmethode bruikbaar is voor deze jongeren en bijdraagt aan het inventariseren van krachten en lasten tijdens de diagnostiekfase op de betreffende afdeling. De methode zou kunnen worden ingezet ter uitbreiding van de diagnostische fase en zo de jeugdige actief betrekken bij zijn of haar eigen leerproces.
Ook onderzoekers van de UVA (https://www.yucelmethode.nl/wp-content/uploads/2021/04/Factsheet_Yucelonderzoek_Koraal_def.pdf), onder leiding van hoogleraar Xavier Moonen en PHD Jessica Vervoort zagen vorig jaar de voordelen van de Yucelmethode. Zij schrijven: “Werken met de Yucelmethode draagt bij aan het gezamenlijk zicht krijgen op krachten, lasten én wensen van de hulpvrager(s). Dit kan bijdragen aan motivatie en eigenaarschap, wat van belang is bij ontwikkeling en herstel”. (Het artikel is nog niet gepubliceerd).

In Venlo werden in 2019 (https://www.provico.nl/media/documents/190307 Best practice Positieve gezondheid - Yucel.pdf) in verschillende huisartspraktijken ongeveer honderd patiënten een half jaar met de Yucelmethode begeleid. Het resultaat is, volgens huisarts Annet Haenen, dat iedereen enthousiast is. Een enquête die na afloop van de pilotperiode werd gehouden leverde goede rapportcijfers. Daarom werd de methode ingevoerd bij alle huisartsen in de regio. Haenen verwacht dat de nieuwe methode het aantal verwijzingen naar specialistischer GGZ-hulp verder zal terugbrengen.

Is de verwachting dat de methode evidence based gaat worden? Mehmet Yucel haalt de schouders op. “Ik vraag me af of we die wens hebben. Je moet doen wat werkt en we weten dat het werkt. Systeemtherapie is ook niet evidence based, maar het werkt wel”.

‘Zie je wel dat ik niet gek ben?’

Via een zoektocht op internet kwam de 40-jarige Gonnie op het spoor van de Yucel-methode. Ze heeft al langer problemen met taal, zozeer zelfs dat er in eerste instantie gedacht werd dat ze zwakbegaafd was. Dat bleek niet zo te zijn: “Als het probleem op jongere leeftijd was onderkend, had ik de diagnose taalontwikkelingsstoornis (TOS) gekregen. Op latere leeftijd kan die diagnose niet gesteld worden.”
 Er waren meer problemen in haar jeugd: op 7-jarige leeftijd werd ze uit huis geplaatst, lichamelijke problemen die zich later voordeden werden niet onderkend, maar als psychisch gelabeld. “Dat komt omdat je een pleegkind bent”.
Binnen de reguliere ggz, met zijn veelal verbale therapieën, liep ze tegen een muur. En de Yucelmethode was in haar regio onbekend, aldus de plaatselijke instellingen. Uiteindelijk vond ze, vlak buiten de regio, toch een behandelaar die de methode aanbood.
“Het heeft me letterlijk de weg naar herstel geboden”, zegt ze. “Met woorden kwam ik er niet uit.” Dankzij de blokken kreeg ze inzicht. “Ik dacht: ‘zie je wel dat ik niet gek ben?’”, zegt ze nu. Wat ze eigenlijk al wist, maar niet duidelijk kon maken was, dat als ze het blok dagbesteding weghaalde, het hele bouwwerk instortte. “Dat zag ik daarvoor ook wel, ik kon het alleen niet verwoorden.”

Verbrand blokje

Zoals Gonnie zijn er vele verhalen, ieder met een volstrekt uniek bouwwerk. Mehmet Yucel laat een foto zien, van een zeer wankel bouwwerk, op punt van instorten. “Deze cliënt was ook heel kwetsbaar. Maar nadat hij dit bouwwerk had gemaakt, was dat wel voor het eerst dat hij kon lachen tijdens de gesprekken.”
Een hulpverlener mailde met de vraag om een extra blokje: de cliënt waarbij de methode was gebruikt, wilde dat ene specifieke blokje graag houden om thuis te verbranden en daarmee het probleem definitief achter zich te laten. Het gevolg was wel dat de hulpverlener met een incomplete doos achterbleef. Hij heeft ondertussen gratis een nieuw blokje ontvangen.
Yucel: de cliënt maakt een beginopstelling, in feite is dat de intake. Dan de gewenste opstelling, het behandeldoel. De vraag ‘waar wil je het met me over hebben?’ leidt tot het behandelplan.

Gonnie gebruikt ondertussen een tekening van haar opstelling om haar punt duidelijk te maken, onder andere bij de WMO. Haar begeleidster had ‘als een leeuw gevochten’ om die dagbesteding te houden, maar nieuwe indicatiestellingen komen in zicht. “Met die tekening kan ik duidelijk maken hoe belangrijk dat voor me is. En dat, als die dagbesteding verdwijnt, dat er dan eerst wat anders voor in de plaats moet komen. Als je een poot onder de tafel weghaalt om te repareren, moet je niet verbaasd zijn dat hij gaat wankelen. Dat wordt met zo’n tekening veel duidelijker.”
De meerwaarde van de Yucelmethode is volgens haar het visuele, het tastbare. “Een beeld is zoveel sterker dan woorden”, zegt ze. “Het zou mooi zijn als de methode veel breder wordt ingezet. Ik denk dat, bijvoorbeeld bij de WMO, het in eerste instantie wellicht wat duurder zou uitvallen, maar op termijn veel geld zou besparen.”