‘Je kunt er depressief van worden, of het als een kans zien’

Door: Nic Vos de Wael

Veerkracht tijdens de coronacrisis

 

Corona was en is nog steeds ook een risico voor onze mentale gezondheid. Gelukkig zijn er ook verhalen van mensen met psychische kwetsbaarheid die getuigen van extra veerkracht tijdens de coronacrisis.

Toen corona in het voorjaar 2020 Nederland bereikte, startte MIND al snel met onderzoek naar de gevolgen van deze pandemie onder cliënten en naasten in de ggz. De uitkomsten stemden vaak somber. Mensen ervaarden een toename van psychische klachten. Er waren problemen in de continuïteit van zorg. Het sociaal isolement werd groter door het wegvallen van sociale contacten, vrijwilligerswerk of dagbesteding. Toch waren er telkens ook signalen van mensen die extra veerkracht toonden en die zich ondanks (of juist dankzij?) de pandemie sterker voelden. Om die reden heeft MIND eind 2021 een kleinschalig onderzoek gedaan naar veerkracht in tijden van corona.

Tien interviews

Het onderzoek aan de hand van tien interviews geeft inzicht in de wijze waarop veerkracht kan werken bij mensen met psychische kwetsbaarheid in crisissituaties. Zo blijkt veerkracht tijdens de coronacrisis nauw samen te hangen met persoonlijke ontwikkeling en acceptatie van de situatie.  Het erkennen van eigen angst, verlies en onzekerheid geeft lucht. Het helpt mensen om aandacht te hebben voor wat dichtbij en dierbaar is. Ook de verminderde druk tijdens de crisis, geeft sommige mensen de ruimte die ze voor corona misten. De veerkracht hangt verder nauw samen met de mate van respect voor elkaar in de samenleving; dit kent tijdens de coronacrisis zowel hoogte- als dieptepunten. Tot slot blijkt de psychische kwetsbaarheid ook voordeel te bieden: eerdere ervaringen met psychische spanningen, onzekerheden, gevoelens van angst hebben al geleerd dat het leven niet altijd maakbaar en voorspelbaar is.

Ruimte voor herstel

Bijna alle geïnterviewden geven aan dat de afgelopen twee jaar op een bepaalde manier een leerschool zijn geweest. Juist omdat de crisis zo lang aanhield en mensen zo lang teruggeworpen zijn op zichzelf, moesten ze leren omgaan met zaken als angst en onzekerheid. Zij hebben ervaren dat hun veerkracht groter is dan gedacht. Sommigen zijn van mening dat corona hun herstelproces heeft versneld. Het wegvallen van sociale en maatschappelijke verplichtingen heeft daarbij soms geholpen. Daardoor ontstond meer ruimte om in eigen tempo aan herstel te werken zonder meteen concrete doelen te moeten bereiken.

Een belangrijke les uit de coronacrisis is dat het leven niet altijd maakbaar is en dat het ruimte geeft als je dat accepteert. Juist dan kun je weer verder kijken naar wat wel mogelijk is. Diverse geïnterviewden leerden hun eigen behoefte aan structuur en zekerheid wat te relativeren en iets beter om te gaan met alle wisselingen en onvoorspelbaarheden. Zij namen een innerlijk besluit om over de eigen angst heen te stappen en weer letterlijk naar buiten te gaan, anderen te ontmoeten. Sommigen zien hun psychische kwetsbaarheid zelfs als een voordeel: je hebt al geleerd om te gaan met tegenslag, je bent al vaker op jezelf teruggeworpen geweest, je weet wat het is om te leven met beperkingen. Dat geeft in tijden van corona een voorsprong op mensen bij wie het leven daarvoor altijd gladjes verliep.

Citaten uit de interviews:

     “We kunnen ook leren dat het leven niet maakbaar is. Mensen met een kwetsbaarheid hebben dat al eerder ervaren. Dat geeft misschien wel een voorsprong. Je hebt leren kijken naar kleine dingen, die zijn heel veel waard.”

     “Ik wilde er eigenlijk niet meer zijn, maar later heb ik een knop omgedraaid. Zo wilde ik niet leven. Je kiest voor kwaliteit van leven of eigenlijk helemaal geen leven. (…) Je hebt nooit zekerheid in het leven; niets is vanzelfsprekend. Als je dat accepteert, ontstaat er ruimte en kun je genieten van de momenten die je hebt.”

     “Toen corona begon leverde dat wel stress op. Ik had ervaring met sociale angst en was bang dat dat terug zou komen als ik veel thuis moest blijven. Maar dat was niet het geval. Mijn veerkracht is groter dan ik dacht en mijn herstel hangt niet alleen af van dingen van buitenaf, dat zit ook in mezelf.”

Thuis

Tijdens de coronacrisis heeft het begrip thuis een nieuwe betekenis gekregen. Bijna alle geïnterviewden spraken waardering uit voor hun eigen thuis. Zij vinden er rust. Zij zijn meer gaan genieten van kleine dingen en activiteiten in en om het huis: lezen, tekenen, spelletjes, muziek maken of luisteren, mediteren. Direct buiten huis zijn mensen meer gaan wandelen.

Wie samenleeft met familie of anderen is tijdens corona wel voor nieuwe uitdagingen gesteld. Je bent vaak met meer mensen tegelijk thuis, maar niet met meer ruimte. Je moet kamers en computers delen. Je krijgt meer te maken met elkaars gewoonten en dagritmes. En je moet steeds opnieuw afspraken maken over hoe om te gaan met corona en coronaregels. De meeste geïnterviewden die samenwonen vonden echter dat ze hierdoor geleerd hebben en dichter naar hun huisgenoten zijn toegegroeid. Bovendien zijn huisgenoten elkaar regelmatig tot steun geweest tijdens moeilijke fases in coronatijd.

     “Deze periode heeft me ook veel gebracht. Ik ben meer gaan wandelen. Je kunt meer thuis zijn met andere mensen; daar gezelligheid zoeken in plaats van buitenshuis. Spelletjes doen, ruimte voor gesprekken, je eigen muziek luisteren; dingen die je anders bijna vergeten was.”

     “We wonen met veel mensen en zitten allemaal in hetzelfde schuitje. Elke keer dat maatregelen veranderden spraken we over hoe wij het in huis zouden doen. Of we wel of geen bezoek zouden ontvangen, met wel of geen coronatest. We zijn wel hecht met elkaar  geworden in huis. In de tijd van de avondklok kon niemand naar buiten; dan gingen we ook meer samen doen. Voor het huis was het wel goed. We hebben veel samen gewandeld.”

     “Mijn broer was al veel thuis, voor mij was het nieuw en ik werd er knettergek van. Je moet meer op elkaar letten, aandacht voor kleine dingen hebben. Hij vroeg vaak aan mij of het wel ging, Zo waren de verhoudingen omgedraaid. Je zit boven op elkaar, soms barst de bom, maar je leert ook zelf en van elkaar wat je nodig hebt. We zijn wel nader tot elkaar gekomen.”

Het maatschappelijk klimaat

Net als de rest van Nederland hebben de geïnterviewden uiteenlopende standpunten over vaccineren en de aanpak van de coronacrisis. Tegelijk zijn ze vrij eensgezind over het maatschappelijke klimaat: ze zien de polarisatie in de samenleving, ze hebben er last van en ze pleiten voor meer onderling begrip en dialoog.

De polarisatie rondom corona en vaccinaties leidt soms tot forse spanningen in het eigen gezin of op het werk. Persoonlijke relaties dreigen soms verstoord te raken. Uit zelfbescherming houden sommigen zich afzijdig. Anderen willen juist in gesprek gaan over coronazaken, maar ervaren dat een open gesprek al bijna niet meer mogelijk is. Diverse mensen bewandelen een tussenweg: ze staan open voor discussies over corona, maar haken af als de discussie onaangenaam wordt. De psychische kwetsbaarheid maakt mensen extra gevoelig voor een klimaat van verwijten, wantrouwen en angst. Maar de oproep voor meer verdraagzaamheid en respect komt ook voort uit een diep besef dat niemand de volledige waarheid in pacht heeft, dat iedereen kwetsbaar is en op zijn eigen manier worstelt met een crisis als deze.

     “We moeten het met elkaar doen; je moet met elkaar in gesprek gaan. Het is voor iedereen een nare situatie. Ik begrijp dat sommige mensen er depressief van worden, maar je kunt het ook als een kans zien. Het systeem was al stuk, we moeten het samen weer opbouwen. Respect en een open gesprek met elkaar zijn belangrijk”

     “Ik voel de spanning in de samenleving en in mijn omgeving. In onze familie verschillen we ook van mening over hoe streng we ons aan de maatregelen willen houden. Ik weet niet goed hoe we hier verder mee moeten; er is soms bijna geen gesprek meer mogelijk. Iedereen is het zat, maar dat uit zich in boosheid en onverdraagzaamheid”

     “In mijn familie- en vriendenkring heb ik mensen die absoluut tegen vaccinatie en coronamaatregelen zijn. Dat raakte me in het begin enorm. Ze zeiden dat het natuurlijk is dat in dit soort epidemieën veel mensen overlijden. Dat trok ik mezelf aan. Door mijn auto-immuunziekte ben ik extra vatbaar, maar ik wil niet dat ze me als dor hout zien dat gekapt kan worden. Nu ben ik milder geworden. Ik kan me sommige dingen die ze zeggen ook wel indenken. Er zijn veel onduidelijkheden en tegenstrijdigheden in die maatregelen.”

Tot slot

De gehouden interviews geven inzicht in de werking van veerkracht maar geven geen representatief beeld van de ervaringen in de hele samenleving. De geïnterviewden hebben zich bewust aangemeld voor het gesprek over corona en veerkracht en hebben doorgaans positieve ervaringen. Geen van de  geïnterviewden kende bijvoorbeeld een onveilig thuissituatie of kampte met grote eenzaamheid.  Het is goed te beseffen dat er veel mensen met psychische kwetsbaarheid zullen zijn, die geen veerkracht in de coronacrisis hebben ervaren of die om welke reden dan ook die veerkracht niet konden aanspreken.

Nadat het rapport ‘Virus en veerkracht’ (https://mindplatform.nl/nieuws/mind-onderzoek-naar-veerkracht-tijdens-de-pandemie) begin februari 2022 verscheen, raakte het nieuws over corona snel op de achtergrond. Nieuwe crises dienden zich aan: oorlog in Oekraïne, stijgende prijzen, de dreiging van meer geweld en armoede. Kortom: nieuwe angst en onzekerheid. De noodzaak om aandacht te hebben voor mentale veerkracht blijft actueel.

Alle onderzoeken door MIND naar de impact van corona en de maatregelen zijn hier te lezen (https://mindplatform.nl/nieuws/corona-onderzoek-mind-nieuwe-uitvraag-en-alle-resultaten-tot-nu-toe).


Nic Vos de Wael is beleidsadviseur en onderzoeker bij MIND

 

Alle berichtgeving van GGZ Totaal over corona in de afgelopen twee jaar vind je hier (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/toverwoord)

 

Corona en veerkracht Corona en veerkracht