De emotionele mens, waarom onze emoties bepalen wie we zijn

Johan Atsma recenseert het boek van Ad Vingerhoets

“Emoties zijn relatief kortdurende, vaak geïntegreerde reacties op prikkels en situaties die wij belangrijk vinden. Het gaat daarbij niet alleen om echte, concrete gebeurtenissen of situaties, het kan ook gaan om herinneringen of zelfs fantasieën.” 

In ‘De emotionele mens’ van Ad Vingerhoets, emeritus-hoogleraar emoties en welbevinden verbonden aan Tilburg University worden emoties belicht als zijnde essentieel voor ons dagelijks functioneren. Van emoties heb je niet zozeer last, emotioneel zijn is geen negatieve kwalificatie. Nee, emoties beïnvloeden “(…) ons fysiologisch functioneren, ons denken, onze motivatie en onze communicatie en, niet in de laatste plaats, ons gedrag (…).

Met dat gegeven als uitgangspunt neemt Vingerhoets ons in een aantal hoofdstukken mee in de stand van zaken van het (wetenschappelijk) denken over emoties. Hij start met een verhelderend hoofdstuk over wat emoties eigenlijk zijn en hoe complex het een en ander in elkaar steekt, zo is angst bijvoorbeeld een emotie die ons voor grote gevaren kan behoeden terwijl we ook bereid zijn om geld te betalen voor de angst die we ervaren in de achtbaan van de Efteling. Na het hoofdstuk over verschillen tussen personen, groepen en culturen is het theoretisch kader geschetst en wordt vervolgens aan een waaier van verschillende emoties grondig aandacht besteed. Zo komen onder meer empathie, angst en vrees, schuld en schaamte, liefde en verliefdheid, heimwee en nostalgie en walging aan de orde en Vingerhoets sluit af met een betoog over positieve emoties. In al de hoofdstukken wordt rijkelijk geput uit wetenschappelijk onderzoek, relevant en minder relevant om een samenhangend beeld te schetsen van de stand van zaken rondom het denken over emoties. Daarin blijkt meer dan eens dat emoties moeilijk te duiden verschijnselen zijn die op talloze wijzen wetenschappelijk onderzoek uitlokken waarbij vaak de gedachte opkomt dat een geheel cognitieve wijze van onderzoek nauwelijks mogelijk is of al te zeer laboratorium gericht.

Telkens blijkt dat Vingerhoets in staat is alles begrijpelijk voor het voetlicht te brengen, kritische noten over onderzoek te kraken en inzicht te geven in de resultaten van al dat onderzoek en denken. Hij blijkt er niet voor niets deskundig in. Met enige regelmaat worden daarbij als illustratie ook maatschappelijke processen geduid waarbij de huidige coronacrisis niet ontbreekt. Ook wordt met enige regelmaat het evolutionaire belang van emoties toegelicht. Een aantal hoofdstukken vallen op: Over boosheid kun je veel milder nadenken dan je op het eerste gevoel geneigd bent te doen. “Schuld en schaamte lijken emoties waar je makkelijk zonder zou kunnen en die je niet erg zou missen, zou je misschien denken.” Daar wordt de nodige nuance in aangebracht. En ook het hoofdstuk over Liefde laat zien dat je met een andere invalshoek andere gedachten oproept: “Laat ik maar meteen met de deur in huis vallen: wie denkt dat liefde en verliefdheid emoties zijn moet ik teleurstellen. (…) Vanuit evolutionair perspectief moeten verliefdheid en liefde eerder als motivationele toestanden (net als honger en dorst) dan wel als emoties worden beschouwd.” Over rouw worden interessante inzichten geïntroduceerd, waarmee de theorie van mevrouw Kubler-Ross (ook door mij jarenlang als lesstof ingezet) als achterhaald mag worden beschouwd of in ieder geval stevig genuanceerd moet worden.

En dat je heimwee soms lijkt te kunnen bestrijden met paracetamol klinkt niet heel waarschijnlijk en wetenschappelijk, maar blijkt wel enigszins evidence based. Ook dat is een bijzondere constatering.

Alles bij elkaar geeft ‘De emotionele mens’ van Ad Vingerhoets een prima overzicht van wat er over emoties allemaal te weten valt en ook waar het interessant is om nader onderzoek naar te doen. Voor hen die werkzaam zijn in de geestelijke gezondheidszorg of daarvoor een opleiding volgen, is het een bijzonder handig, overzichtelijk en compleet werk dat inzicht biedt op een complex gebied en waar je zeker je voordeel mee kunt doen.

Ad Vingerhoets: De emotionele mens, waarom onze emoties bepalen wie we zijn
Uitgeverij Ambo/Anthos; 255 pagina’s incl. literatuuroverzicht; Prijs € 21,99.
ISBN 978 90 263 5416 8

****-