Angstklachten bij oudere volwassenen in de huisartsenpraktijk

Twee kortdurende interventies geschikt voor de poh-ggz

Symptomen van een angststoornis komen bij oudere volwassenen veel voor. Ondanks dat de klachten invaliderend zijn, blijven ze vaak onbehandeld. De meeste onderzoeken naar psychologische interventies voor angst op latere leeftijd zijn gericht op de effectiviteit van (face-to-face) cognitieve gedragstherapie (CGT). Om de kloof tussen onbehandelde klachten en behandelmogelijkheden te overbruggen, is het van belang dat ook andere behandelmethoden en toedieningsvormen worden onderzocht en geëvalueerd.

Onderzoekers aan de afdeling klinische psychologie van de Universiteit Leiden hebben nu een groot landelijk onderzoek uitgevoerd, waarin behandelingen gebaseerd op respectievelijk Acceptance and Commitment Therapy (ACT) en Cognitieve Gedrags Therapie (CGT) werden vergeleken.

ACT versus CGT

Cognitieve Gedrags Therapie (CGT) is momenteel de meest gebruikte psychologische behandeling voor angstklachten. Het uitgangspunt van cognitieve gedragstherapie is dat gedachten (cognities) een invloed hebben op ons gedrag en op hoe we ons voelen, en omgekeerd. Via cognitieve gedragstherapie leert men via inzichten het gedrag te beheersen en zo nodig te veranderen. Het is daarom belangrijk inzicht te krijgen in de manier van denken. Dit gebeurt aan de hand van gesprekken en door opdrachten thuis te doen. De uiteindelijke bedoeling is altijd beter leren omgaan met emotionele problemen, zoals angst, boosheid, somberheid of schuldgevoelens.

Acceptance and Commitment Therapy (ACT) is een relatief nieuwe vorm van gedragstherapie waarin gebruik wordt gemaakt van mindfulness en acceptatie gerichte technieken. Een belangrijk verschil met andere vormen van gedragstherapie is dat ACT niet uitgaat van ziekte of stoornis. Een ACT-behandeling richt zich op het vergroten van psychologische flexibiliteit, of gedragsverbreding. Er hoeft niets te worden afgeleerd, emoties hoeven niet te verdwijnen, gedachten hoeven inhoudelijk niet te worden veranderd. In een ACT-behandeling leert iemand het gevecht met eigen emoties en gedachten los te laten en de tijd en energie die daarmee vrij komt te richten op wat er toe doet, wat belangrijk is en zin heeft.

Het onderzoek en de resultaten

Volgens de onderzoekers is de studie de eerste die de effectiviteit onderzoekt van een korte blended Acceptance and Commitment Therapy (ACT) interventie voor oudere volwassenen met angstsymptomen, in vergelijking met een face-to-face CGT-interventie.

In totaal namen 314 volwassenen tussen 55 en 75 jaar met milde tot matig ernstige angstsymptomen deel aan het onderzoek, gerekruteerd uit 38 huisartsenpraktijken. De helft kreeg vier gesprekken aangeboden volgens de ACT, in combinatie met een online zelfhulpprogramma met oefeningen voor thuis. De andere helft kreeg vier gesprekken volgens de CGT, in combinatie met thuiswerkopdrachten. Bij de start van de behandeling, direct erna en bij de follow-up na 6 en 12 maanden werden de klachten middels vragenlijsten beoordeeld. De behandelingen werden uitgevoerd door de Praktijkondersteuner Huisarts Geestelijke Gezondheidszorg (POH-GGZ).

Uit het onderzoek blijkt dat beide kortdurende behandelingen effectief zijn in het verminderen van angstklachten en daaraan gerelateerde klinische uitkomsten, zoals depressieve klachten en beperkingen in het dagelijks functioneren.

Volgens de onderzoekers is het hoopgevend om te zien dat twee korte, relatief laag intensieve psychologische behandelingen effectief zijn voor 55-plussers met angstklachten. Voor de huisarts is het belangrijk om alert te zijn op angstklachten in deze leeftijdsgroep en hen tijdig te verwijzen naar de POH-GGZ; voor 55-plussers is het van belang op de hoogte te zijn van de mogelijkheden tot laagdrempelige en korte psychologische behandeling voor angstklachten.

Publicatie:

Maartje Witlox; Nadia Garnefski; Vivian Kraaij; Margot W M de Waal; Filip Smit; Ernst Bohlmeijer; Philip Spinhoven: Blended Acceptance and Commitment Therapy Versus Face-to-face Cognitive Behavioral Therapy for Older Adults With Anxiety Symptoms in Primary Care: Pragmatic Single-blind Cluster Randomized Trial. (https://www.jmir.org/2021/3/e24366)

De onderzoekers ontwikkelden ook een animatie video waarin de resultaten op toegankelijke manier worden gepresenteerd. Die is hier te zien (https://www.youtube.com/watch?v=0fGiRQTxwiQ).