'Psychische problematiek nu is veel complexer en intenser dan veertig jaar geleden'

Kapitein Harm Slomp, bestuursvoorzitter Leger des Heils, over psychiatrische hulpverlening.

Een tekort aan bedden in de ggz-instellingen, een soms heftige psychische problematiek en te weinig beschikbare woonruimte voor mensen die hun leven weer op de rit willen krijgen. Het is een ingewikkelde tijd voor vrijwilligers en professionals van het Leger des Heils die dag en nacht klaarstaan voor opvang en begeleiding. “Daarom hebben wij een onbeperkt taartenbudget”, zegt bestuursvoorzitter kapitein Harm Slomp. “Door alle kleine stapjes vooruit te vieren, houden wij vol.”

Halverwege de middag stopt er een politiebusje bij een opvanglocatie van het Leger des Heils in Zuid-Limburg. Agenten zetten een man, net ontslagen uit een gesloten ggz-instelling, met weekendtas voor de deur af. Harm Slomp ziet het gebeuren tijdens een recent werkbezoek. “Zo gaat dat in de praktijk”, merkt hij op. “Op een achternamiddag worden onze twee jonge medewerkers daar opeens verantwoordelijk. Zij moeten opvang bieden aan iemand die hoogstwaarschijnlijk bijna een één-op-één-begeleiding kreeg in de zorginstelling.”

Wake-up call

Dit soort taferelen zijn volgens de bestuursvoorzitter exemplarisch en het rechtstreekste gevolg van de vermindering van het aantal bedden in de ggz. “Begrijp me goed, wij zijn niet tegen ambulante begeleiding. Sterker nog: dat is juist onze missie. Misschien zocht de zorg voorheen wel te gemakkelijk alle oplossingen in intramurale zorg. In die zin is het huidige beleid een goede wake-up call geweest. Waar ik mij wel tegen keer, is de schijn van een stevige bezuiniging die aan dit besluit kleeft. Een deel van de mensen dat bij ons aanspoelt, redt het niet zelfstandig.”

Zo’n 40.000 mensen maken elk jaar gebruik van de hulpverlening van het Leger des Heils. 20.000 van hen stromen jaarlijks uit. Een groot deel verdwijnt, een klein deel - Slomp schat minder dan 10% - pakt het eigen leven zelfstandig weer op. Het gaat om hoge aantallen, stelt hij. “Minister Zalm heeft begin deze eeuw een groot programma Beschermd Wonen opgezet. Dat heeft gewerkt. Het aantal daklozen is even gedaald naar 20.000 mensen. Het is zonde om te moeten constateren dat we weer terug zijn bij af.”

De Wet langdurige zorg kan het tij keren, verwacht de begin dit jaar aangetreden bestuursvoorzitter. “Er komt budget beschikbaar voor meer bedden. Alleen daarom al is deze wetgeving een aanwinst. Daarnaast - en dat is zeker zo belangrijk – biedt de wet de mogelijkheid om een inhoudelijke verbinding te leggen tussen wonen, begeleiding en behandeling. Een verbinding die hard nodig is, want de maatschappelijke onrust rond mensen met onbegrepen gedrag neemt toe.”

Vuurlinie

Mensen die in een psychose raakten, soms zelfs de boel in brand wilden steken. Harm Slomp maakte het veertig jaar geleden al van dichtbij mee. Tijdens zijn vervangende dienstplicht werkte hij in een opvanghuis van het Leger des Heils in hartje Den Haag. Toch, - hoewel hij 24/7 in de vuurlinie stond - is de psychische problematiek van nu niet te vergelijken met de situatie van toen, zegt hij. “Destijds was de verslaving aan alcohol het grootste probleem. Nu gebruiken mensen steeds vaker een combinatie van verslavende middelen. Dat maakt hun gedrag onvoorspelbaarder en agressiever. Bovendien zijn de problemen waar onze doelgroep tegenaan loopt complexer, intensiever en zwaarder. De samenleving spreekt dan van mensen met ‘verward’ gedrag. Wij hebben het liever over ‘onbegrepen’ gedrag, want in hun eigen hoofd zijn deze mensen niet verward. Alleen wij begrijpen hen niet.”

Abstinente woonplekken

Het Leger des Heils heeft één verslavingskliniek, De Wending, met zestig bedden in Ugchelen. Het is hun enige locatie waar ook wordt behandeld. Mensen doorlopen hier een intensief traject van 12 weken om van hun alcoholverslaving af te komen. Toch komt het te vaak voor dat zij - eenmaal weer thuis - in hun oude gewoontes terugvallen, is de constatering. “Het behandelplan kan niet stoppen op het moment dat zij de kliniek verlaten”, benadrukt Slomp. “Ons voornemen in 2021 is dan ook om nog hechter de regionale verbinding met andere ggz-instellingen te zoeken. Deze gesprekken komen nu op gang en ik verwacht daar veel van. Daarnaast gaan wij zorgen voor abstinente ofwel verslavingsvrije woonzones in het hele land voor deze groep. Wij hebben nu 5.000 woonplekken. Het streven is om bij 10 tot 20% van de deelnemers verslaving uit te bannen.”

Deltaplan wonen

De Wending is een buitenbeentje. Het voornaamste deel van de inzet van de 6500 medewerkers van het Leger des Heils is gericht op het herstel van het eigen leven door opvang en begeleiding. Een moeilijk traject, waar het tekort aan woonruimte de mensen parten speelt. Slomp heeft er onlangs nog met minister Ollongren over gesproken. “Het tekort aan woningen in de Randstad is zo groot dat mensen nu een half jaar of langer aangewezen zijn op de opvang. Dat is echt niet goed. Ik heb nogmaals benadrukt dat binnen het Deltaplan Wonen ook voor deze groep een flink contingent woningen nodig is. Die hoeven niet groot te zijn, 25 vierkante meter is genoeg, maar een plekje voor jezelf is cruciaal voor het herstelproces.”

Blessing in disguise

Eigen woonruimte, in dit opzicht is de coronacrisis een ‘blessing in disguise’ geweest, is zijn vervolg. Al jaren pleit het Leger des Heils voor een mensvriendelijker vorm van opvang. Twaalf mensen met problematiek op een kamer: het is niet verwonderlijk dat dit diefstal, agressie en daardoor weer meer interventies en onmacht in de hand werkt, volgens de voorman. “Ondanks al onze argumenten is het ons al die tijd om financiële redenen niet gelukt dit voor elkaar te krijgen. Tot vorig jaar: ineens bleek in drie weken mogelijk wat eerder niet kon”, klinkt het een beetje wrang.

Hotels en andere locaties openden de deuren voor daklozen, waardoor de druk op de bestaande opvang lager werd. Het positieve effect is nog groter dan de bestuursvoorzitter voor corona durfde te hopen. “In onze methodiek zetten wij in op het herstel van het gewone leven. We merken nu in de praktijk hoeveel sneller en doeltreffender dit traject verloopt als mensen een eigen kamer hebben. Werkelijk, dit overtreft al onze verwachtingen.”

Slomp zet er dan ook op in dat na corona de opvang de menselijke maat blijft houden. Hij wordt hierin gesterkt door de uitkomsten van eerder Rotterdams onderzoek. Uit de studie blijkt dat de maatschappelijke kosten van minimale opvang veel hoger zijn dan de kosten voor een opvang met één of twee mensen op een kamer. “Opvang op maat blijkt van alle kanten een win-winsituatie. Laten we vooral deze les uit de coronacrisis leren”, is zijn besluit