‘Als het echt slecht met je gaat, doen financiën er niet meer zoveel toe’

Schuldhulpverleners aan het woord

Schulden trekken een grote wissel op het leven en welzijn van mensen, blijkt steeds vaker uit onderzoek. Wat is de relatie tussen schulden en de ggz? Veroorzaken schulden psychische klachten of is het juist andersom en zijn psychische klachten de oorzaak van schulden? GGZ Totaal legde deze vraag voor aan hulpverleners in Amsterdam en Hilversum.

Chantal Frese, schuldhulpverlener bij PuurZuid in Amsterdam, werkt in samenspraak met een ggz-instelling alleen voor cliënten met een psychische problematiek. “Het traject duurt langer dan bij mijn collega’s die hulp verlenen aan mensen die geen gespecialiseerde psychiatrische zorg krijgen.” 

Een groot verschil met ‘reguliere’ cliënten is dat mensen met psychische problematiek ‘ook andere dingen aan hun hoofd hebben’ in de woorden van Chantal. “Ik heb het meegemaakt dat iemand het licht aan het eind van de tunnel niet meer zag en serieus suïcide overwoog. Op zo’n moment doen de financiën er niet meer zoveel toe.” 

Ook merkt zij in de praktijk dat mensen in een psychose die tijdelijk geen grip hebben op hun leven, dramatische financiële beslissingen kunnen nemen. Schulden zijn dan een rechtstreeks gevolg van een psychische aandoening. Het gebruik van medicatie kan van invloed zijn op het verloop van het schuldhulpverleningstraject van mensen in de ggz. De pillen helpen wel, maar maken patiënten vaak wat suffer en langzamer in hun handelen, waardoor het langer duurt voordat iemand financieel weer op de rit is.

Prikkels
In het traject zelf heeft Chantal veel aandacht voor de prikkels die de cliënt krijgt. “Meer nog dan in de reguliere hulpverlening probeer ik ervoor te zorgen dat iemand niet te veel verschillende mensen ziet en zo min mogelijk wordt doorverwezen. Als er een gesprek met een derde is, ga ik eigenlijk altijd mee. Die zorg op maat heeft deze groep gewoon nodig.” Ze ziet geen verschil in motivatie tussen haar cliënten en die van collega’s om uit de schulden te raken. Ook is er geen verschil in uitval. “Ik onderhoud wel een heel kort lijntje met de behandelaars van mijn cliënten. Ik denk dat dit helpt om de mensen gemotiveerd te houden en het traject af te maken.”

Ervaring
Chantal heeft zelf in de ggz gewerkt en in die baan ervaring opgedaan, waardoor ze haar cliënten naar eigen zeggen beter begrijpt. “Voor professionals in de schuldhulpverlening die deze achtergrond niet hebben, kan dit lastiger zijn. Anderen hebben moeite om mee te gaan in de gedachtegang van iemand.” Dat laatste kan ook echt moeilijk zijn als je het niet gewend bent, voegt zij daar meteen aan toe. “Neem bijvoorbeeld een achterdochtige client die zich bedreigd voelt door gebouwen, vuilniszakken en wegbewijzering, maar alleen als daar het cijfer 10 opstaat en dit vervolgens als reden opgeeft voor zijn schulden.”

De wijk in
De zorg voor cliënten met geestelijke gezondheidsklachten die niet verbonden zijn met een ggz-instelling is binnen PuurZuid ondervangen door collega’s de mogelijkheid te geven om te sparren met een ervaren collega. Chantal: “We roosteren iemand één dag per week vrij voor deze ingewikkelde dossiers. Daarnaast proberen we met collega’s ook meer de wijk in te gaan en mensen over te halen naar ons kantoor te komen. Gewoon voor een kopje koffie, waarbij we het terloops over de administratie hebben.”

“Je kunt niet vluchten voor schulden. Ze zijn in je leven: elk uur, elke dag. Dat doet veel met mensen”

In Hilversum werken de medewerkers Schulddienstverlening van het Sociaal Plein nauw samen met de cliëntondersteuners van MEE. Abelino Croes overlegt namens de gemeente dan ook geregeld met cliëntondersteuner Katja Andringa. 

Het zelfbeeld, vertrouwen en de weerbaarheid van mensen daalt door schulden, terwijl het stressniveau stijgt, is de ervaring van Katja. “Te veel stress leidt tot een tunnelvisie, waardoor mensen vreemde en onverstandige keuzes maken”, legt zij uit. “Een voorbeeld uit de praktijk? Een moeder met twee kinderen ziet bij de Lidl twee winterjassen hangen voor 25 euro per stuk. Het is zomer, ze heeft die jassen niet nodig, maar koopt ze toch. 50 euro weg, terwijl ze al schulden heeft en de huur nauwelijks kan betalen.”

Tunnelvisie
Voor Abelino is dit een herkenbare situatie. “Door die bewustzijnsvernauwing ga je leven bij het uur. Ik ken cliënten die een flatscreen tv kopen, zodra het vakantiegeld binnen is. Zij zijn het zicht over het grote geheel helemaal kwijt en komen afspraken niet na.” Het heeft volgens hem dan ook volstrekt geen zin om stappen te zetten in het oplossen van schulden, zolang iemand daar geestelijk niet klaar voor is. “Daarom hebben wij er in Hilversum voor gekozen om samen te werken met MEE. Katja zorgt ervoor dat de financiële situatie te overzien is en ondersteunt de cliënt in de zoektocht naar schuldhulpverlening en zorg.” 

Stabiliseren
Zeker in het begin neemt de cliëntondersteuner van MEE de mensen bij de hand om de financiële situatie te stabiliseren. “Het wordt zwaar overschat wat mensen in het begin zelf kunnen doen”, stelt zij resoluut. “Veel van mijn cliënten hebben een laag energieniveau. Ik ga naar ze toe en we besteden hooguit anderhalf uur aan het op orde brengen van de administratie. Langer heeft geen zin. Mijn begeleiding is intensief: als er bijvoorbeeld schuldeisers gebeld moeten worden, doen we dat samen.” Het kan daarom een aantal sessies duren voordat precies duidelijk is welke schulden er zijn. Katja: “Pas dan kunnen Abelino en zijn collega’s het traject overnemen. Meestal zijn de mensen dan ook wat rustiger. Ik blijf overigens betrokken. Als er een gesprek is met een schuldhulpverlener ga ik mee. Ik merk dat cliënten het vaak niet durven te zeggen als ze iets niet begrijpen. Dan leg ik het naderhand nog een keer uit en maken we samen een lijstje en een planning van dingen die gedaan moeten worden.” 

Werk en welbevinden
Volgens Abelino zijn er in Hilversum de laatste jaren grote stappen gezet als het gaat om de sociaal-emotionele kant van het hebben van schulden. “Vroeger keken we ook wel naar werk en welbevinden, maar niet in dezelfde mate als nu. Je kunt niet vluchten voor schulden. Ze zijn in je leven: elk uur, elke dag. We beseffen steeds meer wat dit met mensen doet. In Hilversum maken we daarom nu de omslag om het schuldhulpverleningstraject in eigen hand te nemen. Nu voert - na een intake door mij of mijn collega’s - een ingehuurde partij dit traject nog voor ons uit.”

Hoger risico op schulden
‘Allebei is waar’ is het antwoord van Abelino en Katja op de vraag of schulden psychische klachten veroorzaken of juist andersom. Mensen met psychische klachten lopen meer risico om in de financiële problemen te raken, heeft Katja in haar werk gemerkt. “Dit geldt overigens ook voor mensen met niet aangeboren hersenletsel. Een cliënt van mij heeft twintig jaar geleden een motorongeluk gehad. Sindsdien is hij het overzicht over zijn financiën kwijt. Het duurde even voordat ik begreep wat er met hem aan de had was, maar eigenlijk geldt dit voor iedereen. Financiële problemen staan nooit op zichzelf, er is altijd een achterliggende reden.”