Geluk ervaren kun je leren 

Over de heilzame effecten van de positieve psychologie

Geluk en psychische klachten lijken elkaar uit te sluiten. Maar wist u dat afwezigheid van psychische klachten niet per se tot welbevinden leidt. En dat je ondanks psychische klachten toch welbevinden kan ervaren?

Welkom in de wondere wereld van de positieve psychologie. Positieve psychologie is een relatieve nieuwe wetenschap die zich bezighoudt met dat wat goed is te versterken. Het is gericht op krachten en niet, zoals de reguliere psychologie, op klachten. Het gaat over sterke kanten zoals nieuwsgierigheid en volharding, maar ook wat je gelukkig maakt.

Ter introductie een vraag. Stel, je gaat naar de supermarkt. Maak je dan vooraf een lijstje van wat je NIET of WEL wilt kopen? Het antwoord is volstrekt helder. Toch zijn veel mensen het grootste deel van de dag met precies het omgekeerde bezig: wat ze niet willen, wat verkeerd gaat, waar ze last van hebben.

‘Bad’ is ook misschien wel ‘stronger than good’, beschrijven twee auteurs in hun recent verschenen boeken - ‘Een beter leven’ van Frederike Bannink en ‘#imperfectlife’ van Matthijs Steeneveld . Besteed aan die negatieve gedachtepatronen, stellen ze, zo min mogelijk aandacht. De positieve insteek heeft zoveel meer zin. Het plezier dat ermee gepaard gaat. De vrede met jezelf. Om nog te zwijgen over de talrijke positieve gezondheidseffecten zoals een beter immuunsysteem, lagere bloeddruk en minder stress.    

Positive self-fulfilling

Maar ja, hoe dan?

Precies die vraag staat centraal in ‘Een beter leven’ van Frederike Bannink. Bannink, klinisch psycholoog en jurist, is met tientallen publicaties op haar naam een expert op het gebied van de zonnige kant van het leven: positieve psychologie, positieve psychiatrie, oplossingsgericht werken, hoop, geluk, optimale communicatie, succes. Steeds toont ze in haar werk manieren hoe de mens veerkrachtig kan worden. Misschien ook voor een deel programmeerbaar is tot deze goede dingen des levens. Geluk ervaren, of het minder hoog gegrepen ‘tevredenheid’, is een mindset.

Neem het begrip selffulfilling prophecy.

Dat heb ik zelf altijd louter negatief gelabeld. Met een donkere bril op ziet het bestaan er ook zo uit. Leidend tot gedrag die de zienswijze bevestigen. Maar het omgekeerde, een positive selffulfilling prophecy, is natuurlijk net zo waar. Al vergt dat wel een serieuze omslag, ook in mijn eigen denken en doen. Mogelijk ben ik stiekem ook wel een beetje gehecht aan geklaag en passiviteit. De status quo is veilig. En al snel houd je jezelf voor: het gaat toch prima?

Bannink nodigt niettemin uit het betere leven een kans te geven. Volgens haar ‘vijfsterrenkeurmerk’, geïnspireerd op het driesterrenkeurmerk van de Dierenbescherming, is met kleine stapjes al zoveel effect te bereiken. Verbetering van de slaapkwaliteit bijvoorbeeld door aan het eind van de dag stil te staan bij de mooie dingen die je hebt gedaan, je zijn overkomen of in het vooruitzicht liggen.

Het betere leven draait, in lijn met de vijf pijlers van de ‘welbevindentheorie’ van Martin Seligman, grondlegger van de positieve psychologie, om de volgende vijf thema’s. Het plezierige leven: genieten en tevreden zijn. Het goede leven: betrokkenheid en inzet. Het zinvolle leven: bijdragen aan een hoger doel. Het hebben van positieve relaties. En iets bereiken: intrinsiek gemotiveerde prestaties. De basisbehoeften die hierbij horen zijn te vatten in het ABC-tje: de A van autonomie, de B van betrokkenheid en de C van competentie. Kortom, de mens wil keuzevrijheid, zich verbonden voelen en ervaren dat hij goed is in wat hij doet.   

Waarderend onderzoeken

Psycholoog Matthijs Steeneveld richt zich in zijn boek #imperfectlife tot al die mensen die zich doodongelukkig vergelijken. In de ideale wereld van Facebook, Insta of LinkedIn waar iedereen bovengemiddeld scoort, vormt zelfkritiek, schuld en schaamte al snel de doffe keerzijde van die glanzende medaille. De ene bucketlist is nog avontuurlijker dan de andere en steeds mis je de boot. Fear of missing out: FOMO.

Steeneveld laat via vele oefeningen en ook al via vijf stappen zien hoe die ietwat ontbrekende innerlijke zelfwaardering kan groeien en bloeien. Achtereenvolgens werk je als lezer aan: verkennen wat je wél wilt, ontdekken wat al goed gaat, verbeelden hoe het zou kunnen zijn, het vormgeven en uitvoeren van plannen en ten slotte het leren waarderen van de uiteindelijke verandering. Ja, ook dat nog.

Maar met effect, jazeker, waarover straks meer.

Thematisch en inhoudelijk komen in het boek van Steeneveld ongeveer dezelfde positieve oefeningen en opdrachten naar voren als bij Bannink. Niet gek natuurlijk: hij is eveneens positief psychologisch trainer en redactielid van het Tijdschrift Positieve Psychologie. Een verschil is dat zijn aanpak start vanuit een andere theorie, die van het ‘waarderend onderzoeken’. Deze ‘Appreciative inquiry’ (AI), waarop hij zicht baseert, gaat uit van de volgende aanname:

“Every human system has something that works right–things that give it life when it is vital, effective, and successful. AI begins by identifying this positive core and connecting to it in ways that heighten energy, sharpen vision, and inspire action for change.

Steenveld noemt het iets bescheidener: ‘de zoektocht naar wat je wél wilt en wat al wél goed gaat (…) In plaats van het probleem te analyseren, ga je juist uitzoeken hoe de gewenste situatie eruitziet.’ Simpel gesteld: wat je aandacht geeft, groeit.

Het aardige van het boekje is dat het geen succes-agenda-verhaal is. Steeneveld besteedt bijvoorbeeld ruim aandacht aan een ‘vriendelijke basishouding’. Aan aanvaarden hoe het nu is, genieten van wat je al hebt bereikt en het werken aan tevredenheid in plaats van perfectie. Het manco van verbeteren is namelijk dat het impliceert dat de actuele stand van zaken niet goed is. De bekende innerlijke criticaster die je stom, dom, vies, fout, schuldig, lelijk, slecht doet voelen. Rupsje nooit genoeg: je moet een #perfectlife en #killerbody hebben!

Maar juist op dit punt, toont Steeneveld ons, treden er allerlei paradoxen op. Wie ontevreden is met zijn huidige leven, of te streng is in het doorvoeren van de verandering, zal uiteindelijk alleen maar ongelukkiger worden. Je houdt het bijvoorbeeld niet vol door de veel te hoog gelegde lat of raakt gefrustreerd door alleen maar extrinsieke motivatie. Wat ook kan - misschien nog wel zuurder – is dat je nieuwe ideale zelf na alle bloed, zweet en tranen toch weer niet goed genoeg blijkt. Het betere is altijd de vijand van het goede.

Het is dus eerst zaak vriendelijk met jezelf om te leren gaan: onvoorwaardelijk liefhebben, jezelf complimenteren dan wel bekritiseren wat je doet, niet wie je bent als persoon. Ook wordt aangeraden jezelf te feliciteren als je mazzel hebt, want zeg ter relativering nou zelf: hoeveel krijg je elke dag niet in de schoot geworpen.

Daarnaast gaat het dus om helder te krijgen, wat dan wel: waar wil je méér van? Wat je waardeert geeft namelijk meestal iets positiefs. Als je gezond en fit bent, zit je al snel lekker in je vel. Of enthousiasme, dat geeft pure energie. Achterhaal onderliggende win-win-patronen.

Aan het eind van #Imperfectlife schrijft Steeneveld deze wonderlijk wijze zin over het paradoxale: dat iemand tevreden kan zijn en tegelijkertijd wil veranderen. Volgens hem is daar niks vreemds aan:  ‘alsof je alleen maar tevreden kunt zijn als je niet hoeft te veranderen. En alsof je alleen maar kunt veranderen als je niet tevreden bent’. Wees dankbaar, stelt hij, voor het nu én de mogelijkheid te kunnen groeien en veranderen.

Met effect

Daarna volgt dan de onvermijdelijke oefening met ‘de dankbaarheidsbrief’. Nadat je dus al flink aan de slag bent geweest met onder meer de innerlijke criticus, mindfulness en zelfcompassie. Tja, hoe sympathiek het boekje ook is, zelfs effect sorteert – je wordt milder naar jezelf, telt je zegeningen en geniet bewuster – ook bekruipt je soms het gevoel: waar heb ik dit alles toch al eens eerder gelezen en gehoord?

Nog een klein negatief puntje. De soms betuttelende toon van Steeneveld: ‘als je jezelf niet zo nodig wilt ontwikkelen, dat mag ook’. Of: ‘daarnaast is het ook heel menselijk om het niet leuk te vinden dat je je rot voelt.’ De lezer is geen kleuter.

Zulke opmerkingen kom je bij Bannink niet tegen. Haar werk ademt een soort vrolijke zakelijkheid uit. Het is gecomprimeerd. De essentie van jarenlang onderzoek en trainingservaring. Haar boek heeft uiteindelijk mijn voorkeur.

Het is kordater geschreven, prettig en afwisselend vormgegeven met quotes, kleuren, tekeningen. En, hoewel 70 pagina’s dunner, met de erin beschreven onderzoeksresultaten en aandacht voor filosofie en historie, ook rijker in aanpak. De opdrachten nodigen net iets meer uit om mee te oefenen.

Uiteindelijk blijft na al het positief geweld misschien wel één Grieks gezegde het meeste hangen: je kunt eigenlijk pas ná iemands dood oordelen of iemand echt een gelukkig leven heeft gehad, aangezien het ongeluk je zelfs na vele jaren voorspoed op het eind toch nog kan treffen.

Welnu, de toekomst mag open zijn, na lezing van deze inspirerende boeken is het mij kristalhelder: de kans dat het geluk aan uw zijde staat is met een positieve houding veruit het grootst.  Nu nog doen.

Gelukkig is het goed oefenen op vakantie. Tot in september.

Stijn Ekkers is SPV en historicus. Werkzaam bij Nationaal Psychotrauma Centrum Arq en als docent verbonden aan Avans+.