Coachen waar het pijn doet, begeleiden naar heelheid bij trauma

Johan Atsma recenseert het boek van Ien van der Pol **---

Verwarring en irritatie strijden na het lezen van ‘Coachen waar het pijn doet, begeleiden naar heelheid bij trauma’ om voorrang. Het boek stelt mijn rol als recensent op de proef: als ik het zou kunnen lezen vanuit een gedeelde visie en overtuiging, dan spreekt het me waarschijnlijk in hoge mate aan. Lukt het me niet om de visie die het boek uitdraagt te omarmen, dan rest irritatie en onbarmhartige kritiek. Doorgaans lees je een boek, koop je een boek, omdat het je aanspreekt en je het vermoeden hebt dat het boek iets voor je kan betekenen. Voor mij als recensent is dat anders: ik lees een boek omdat het nieuw op de markt is en nieuwsgierigheid zich van me meester maakt. De vraag: ‘wat vind ik ervan’ staat dan centraal. In dit geval is het moeilijk om het boek op zijn eigen merites te beoordelen.

In ‘coachen waar het pijn doet’ geeft Ien G.M. van der Pol “professioneel begeleiders inzicht en kennis over wat trauma is en het ontstaan ervan, en kunde voor het werken met de effecten van traumatische gebeurtenissen.” Kern hierin is de Identity-oriented Psychotrauma Therapie (IoPT, ontwikkeld door de Münchener professor in de psychologie Franz Ruppert. Zijn naam wordt in dit boek vaak aangehaald.

De IoPT werkt met opstellingen. Dat is een met voorbeeld het makkelijkst uit te leggen. IoPT vindt in principe in een groep plaats met een begeleider. Als groepslid formuleer je een Intentie, bijvoorbeeld: “ik wil me met mezelf verbinden”. Benadrukt wordt dat die intentie met een beperkt aantal woorden wordt geformuleerd. Vervolgens wijs je in de groep aan wie welk woord zal gaan representeren. Elk woord wordt gerepresenteerd. Deze groepsleden kunnen zich vervolgens vrijuit in de ruimte bewegen en resoneren op het woord. Ze laten dat wat het woord bij ze oproept gebeuren in woord en daad. De begeleider ondersteunt dit proces en helpt jou als inbrenger te duiden wat er zich voor je afspeelt. Je reflecteert dus letterlijk op wat je in woorden hebt geformuleerd en door mensen ziet gerepresenteerd in woord en gedrag. Een intensief proces.

In het boek wordt ruim aandacht besteedt aan het idee achter het werken met opstellingen en daarvoor wordt uitgebreid ingegaan op psychisch trauma en wat dat met je persoonlijkheid doet.

Het begrip Trauma wordt breed ingevuld en daarin worden aanvechtbare beweringen gemaakt, een categorie ‘dieper, psychologisch trauma’ wordt vastgesteld, veelal plaatsvindend in de vroege jeugd. Trauma is een vorm van hoge stress waarbij je de controle kwijt bent en machteloos, hulpeloos en in ondragelijk gevaar of doodsangst verkeert. De uit de literatuur bekende drie reacties op gevaar: Fight, Flight en Freeze worden hier ingezet om trauma te verbinden met Freeze & Fragment. Bij Freeze is er geen controle meer over de situatie. De “ultieme, autonome traumareactie”: bevriezen en splitsen. Het begrip Freeze & Fragment speelt in de IoPT een belangrijke rol. Iemand met trauma splitst zichzelf vanuit de autonome Freeze & Fragment reactie op traumatiserende gebeurtenissen uiteindelijk op in drie persoonlijkheidsaspecten: Het gezonde zelf, het overlevingszelf en het Traumazelf. 

De IoPT coaching richt zich er middels de opstellingen op om die drie aspecten zichtbaar te maken en van daaruit inzicht te krijgen in je zelf, je eigen gedrag te her-evalueren, zaken onder ogen te zien en te komen tot heelheid.

Het begrip Trauma wordt breed ingezet. Veel trauma vindt in deze visie plaats in de vroege jeugd inclusief de babytijd, het omstreden begrip hervonden herinneringen is in deze optiek een reëel gegeven, er wordt dan ook ruim aandacht aan besteedt inclusief het schetsen van de mogelijkheid tot ervaringen vanuit de baarmoeder. “(….) biedt deze wijze van werken toegang tot in het lijf opgeslagen ervaringen die met het brein (cognitief, vanuit het geheugen) niet toegankelijk zijn, zoals ervaringen in de baarmoeder of vóór het tweede jaar.” 

Het idee van werken met opstellingen in een groep krijgt een onderbouwing met een uitleg over spiegelneuronen, waar inmiddels in de neurologie veel onderzoek naar wordt gedaan. Een zorgvuldig en integer hoofdstuk is er met aandachtspunten voor begeleiders en hier spreekt de ruime ervaring die Ien van der Pol heeft met coaching. De laatste hoofdstukken worden gewijd aan een aantal concrete casus waarmee het werken volgens IoPT wordt verhelderd, cliënten zelf komen aan het woord over hun traject. 

Naar mijn overtuiging wordt in ‘Coachen waar het pijn doet’ het begrip Trauma te pas en te onpas gebruikt vanuit een opvatting over de mens waarin heelheid en geluk centraal staan als het na te streven doel voor het individu dat aan de slag gaat met zichzelf ten gevolge van leed, door een ander aangedaan. Ik denk dat het leven iets ingewikkelder in elkaar zit. Maar als je gevoelig bent voor begrippen als heelheid, spiritualiteit, voelen en resoneren dan kun je in dit boek inspiratie vinden als je op dat gebied iets voor een ander wil betekenen als coach/therapeut.

Ien G.M. van der Pol: Coachen waar het pijn doet, begeleiden naar heelheid bij trauma
Uitgeverij Boom. Prijs € 24,99; 224 pagina’s incl. register. ISBN 978 90 587 5549 0