Vroeger is beter, bevorderen van psychische gezondheid door preventie en vroegtijdig handelen

Johan Atsma recenseert het boek van Jaap van der Stel ***--

Het aantal mensen met psychische problematiek in Nederland neemt niet af, eerder toe. In de woorden van Jaap van der Stel: “Het probleem is dat er geen vooruitgang plaatsvindt in de incidentie en prevalentie van psychische aandoeningen. Dat is een probleem voor alle mensen die meer dan gemiddeld kwetsbaar zijn voor een psychische stoornis en hun naasten.” Terwijl we ook kunnen constateren dat we in Nederland gunstig afsteken in vergelijk met andere landen waar het ontwikkelingen in de GGZ betreft. Dat betreft dan, volgens Van der Stel, vooral investeringen in zorg voor mensen met een chronische aandoening. Om deze kennelijke scheefgroei te bestrijden pleit Van der Stel voor een meer preventieve aanpak die naar zijn stellige overtuiging effectiever is, onder het motto voorkomen of vroeg signaleren is beter dan genezen. Daarnaast is het noodzakelijk om oog te hebben voor sociale en culturele omstandigheden. Van der Stel vraagt zich expliciet af of we naast de objectieve gezondheid ook niet het subjectieve begrip welzijn in onze overwegingen moeten meenemen. 

Van der Stel neemt ons mee in een grondig beargumenteerde beschrijving van wat hij denkt dat er moet gebeuren. Hij beschrijft in verschillende hoofdstukken wat een psychische stoornis is, hoe zich dat verhoudt tot gezondheid en welzijn, wat de omgeving daar voor invloed op heeft tot aan het klimaat aan toe. Met dat laatste betreedt Van der Stel voor zover ik weet nog onontgonnen terrein. Hij komt met een driedeling in de oplossingen die voor handen zijn: 1. Behandeling en herstel, 2. preventieve gezondheidszorg en 3. Maatschappelijke interventies.
Voor de somatische zorg misschien niet nieuw maar voor de psychische zorg geeft hij ruim voldoende argumenten om er voor te pleiten die route in te slaan. Daarbij pleit hij overigens voor het afschaffen van de term GGZ waar het begrip ‘geestelijk’ nu wel zijn tijd heeft gehad. Van der Stel gebruikt dan ook consequent de term psychische gezondheidszorg.

Aan de ene kant lijkt ‘Vroeger is beter’ af te willen van het aloude medische model dat ook in de psychische gezondheidszorg nog steeds leidend is, door meer de nadruk te leggen op diverse andere factoren die een ziektebeeld kunnen veroorzaken en/of beïnvloeden. Tegelijkertijd wordt er door Van der Stel vooral gedacht in termen van ziekte en gezondheid, in normaal en afwijkend. Door ook bij kinderen te willen focussen op atypische ontwikkelingen bijvoorbeeld, onder het motto ‘hoe eerder hoe beter’, krijg ik al snel de associatie met het consultatiebureau dat ook gaat screenen op risico’s voor de psychische gezondheid. 

Van der Stel stelt me gerust door te pleiten voor goede concepten: “We hebben behoefte aan een filosofisch en wetenschappelijk goed onderbouwd concept van psychische gezondheid.”
De toon van zijn boek wordt uiteindelijk toch gezet als hij in het hoofdstuk ‘Thema Psychische stoornis’ analyses neerzet die breed georiënteerd zijn en daarmee ook goed bruikbaar in zijn pleidooi voor preventie en vroeg signalering. ‘Vroeger is beter’ is een grondig onderbouwd pleidooi voor preventie en verder kijken dat je neus lang is. Daarin is het een soms wat hoekig en formeel geschreven boek dat weliswaar niet met concrete oplossingen komt maar wel een aanzet geeft voor een heroriëntatie in de psychische gezondheidszorg voor een ieder die daarin werkzaam is.

Tot slot een mooi citaat:

“We zouden een schoen kunnen definiëren vanuit het perspectief van de ontwerper of de schoenmaker. Dan gaat het over de kwaliteit van het leer, het stiksel, de maatvoering, de kleur, enzovoort. Maar er zijn meerdere perspectieven, zoals die van de gebruiker, de verkoper, de historicus of de moderecensent. Hoe schoenen een rol spelen in de zelfpresentatie, de waarde ervan of de status die er aan ontleend kan worden, zijn aparte thema’s die niet automatisch voortvloeien uit de manier hoe en waarvan de schoen is gemaakt. Het is die gelaagdheid die het interessant maakt om over schoenen te spreken. Schoenen classificeren we dus ook niet alleen maar door de fysieke kenmerken te koppelen aan de manier waarop of waarvan die schoenen gemaakt zijn.”

Jaap van der Stel: Vroeger is beter, bevorderen van psychische gezondheid door preventie en vroegtijdig handelen. Uitgeverij de Tijdstroom; 191 pagina’s incl. literatuurlijst; prijs: 22,50;
ISBN 978 90 5898 328 2