Wet zorg en dwang en Wet verplichte ggz: beren op de weg

Observatiemaatregel en financiering veroorzaken commotie

Krijgt Nederland na 25 jaar een nieuwe wet die verplichte opname en dwangbehandeling in de ggz regelt? De verre van perfecte Wet Bopz (Bijzondere Opname in Psychiatrische Ziekenhuizen) uit 1994 is hoognodig aan vernieuwing toe. Het veld is er klaar voor, de gemeenten zitten erop te wachten. Maar het parlement twijfelt. Alweer.

De Wet Bopz valt per 1 januari 2020 in twee delen uiteen. De Wet zorg en dwang regelt de dwang in de zorg voor verstandelijk gehandicapten en dementen. De Wet verplichte ggz is hier later van afgesplitst, en regelt de dwangzorg en andere verplichte maatregelen waar ggz-patiënten mee te maken kunnen krijgen. Doel van beide wetten is dat patiënten meer inspraak krijgen over de hun opgelegde maatregelen, dat er niet altijd meer automatisch sprake is van een dwangopname in een psychiatrische kliniek, en dat de familie van de cliënt een stem krijgt. 

Uitstel
Echter, voor de Wet zorg en dwang is er alweer een kink in de kabel gekomen, en ook voor de Wet verplichte ggz dreigt dit. Vreemd genoeg zijn beide wetten begin vorig jaar al aangenomen door het parlement, maar daarna bleek het nog nodig om een stevige wijziging voor de Wet zorg en dwang naar het parlement te sturen (de Aanpassingswet). Hoewel er al tien jaar over de nieuwe wetten wordt gesproken, vinden zeven brancheverenigingen van zorgondernemers, psychologen en andere ouderen- en gehandicaptenverzorgers het te vroeg om deze wet al per 1 januari 2020 van kracht te laten worden. Ze hebben op 16 april in een niet mis te verstane brief aan minister Hugo de Jonge van VWS laten weten dat er een chaos dreigt, als de wet op die datum ingaat. Ze eisen uitstel.

De Wet verplichte ggz valt niet onder de scope van de brief.  In de brief wordt deze ‘broederwet’ wel en passant genoemd, maar woordvoerder Olfert Koning van ActiZ - een van de zeven protesterende brancheverenigingen - verduidelijkt dat het hier echt gaat om de Wet zorg en dwang.  

,,Over de Wet verplichte ggz hebben wij geen oordeel.  In ons pleidooi voor uitstel hebben we het alleen over de Wet zorg en dwang, waar onze leden voornamelijk mee te maken zullen krijgen.  De Wet verplichte ggz kent een andere dynamiek. De wet heeft andere gevolgen, en er leven andere invoeringsvraagstukken. Wij voorzien geen probleem als deze wetten gescheiden worden ingevoerd.”

,,Eerst moeten deze wetten op een goede manier worden ingevoerd, op een manier die recht doet aan de wet zelf”, meent ActiZ.  ActiZ heeft overigens de afgelopen zes weken noch van minister De Jonge, noch van enig Kamerlid een reactie ontvangen op de brandbrief van de zeven brancheorganisaties. ,,Maar de Aanpassingswet voor de Wet zorg en dwang moet nog behandeld worden door de Tweede Kamer, en die heeft hem nog niet geagendeerd. We zijn in afwachting daarvan.” ActiZ gaat ervan uit dat  dan ook het pleidooi voor uitstel van de Wzd aan de orde komt.

NVvP: ‘Geen uitstel’
Vanuit de brancheorganisaties in de ouderen- en gehandicaptenzorg is er dus geen belemmering voor de Wet verplichte ggz. Ook de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie pleit niet voor uitstel. Beleidsadviseur Marjolein van Kooij: ,,De NVvP zit op dit moment middenin het implementatietraject rondom de Wvggz . Wij zien nog diverse aandachtspunten rondom de implementatie van de wet, maar wij ondernemen momenteel geen stappen ter bevordering van uitstel van de Wvggz.”

Er zijn nog veel vraagstukken op te lossen voor de ingangsdatum van 1 januari 2020. Er is met name veel onduidelijkheid wie de rekening van de invoeringskosten betaalt, en de financiering van de hele wet is ook nog niet erg helder. 

Observatiemaatregel
Dat valt nog te overkomen, maar er is toch afgelopen maand ineens een flinke kink in de kabel gekomen voor de invoering van de Wet verplichte ggz. En dat komt door het parlement zelf. 

Inhoudelijk leek er over de wet  al enige tijd overeenstemming te bestaan. De Wvggz geeft de patiënt en diens familie meer rechten en moet ertoe leiden dat het toepassen van dwang in de psychiatrische zorg alleen wordt toegepast als dat echt nodig is. De dwangmaatregelen moeten in proportie zijn. Vooral gemeenten en burgemeesters willen dat de wet zo snel mogelijk wordt ingevoerd. 

Onder druk van patiëntenorganisaties en GGZ Nederland is er vorig jaar één omstreden punt uit de wet verwijderd, namelijk de mogelijkheid om mensen drie dagen lang ter observatie op te sluiten op grond van een vermoeden dat ze in hun verwardheid problemen gaan veroorzaken. Deze vrijheidsberoving van verwarde mensen, eufemistisch de ‘Observatiemaatregel’ genoemd, is door de Tweede Kamer na een amendement van de SP-fractie uit de wet gehaald. Daarmee leek het belangrijkste obstakel voor de wet te zijn verdwenen. 

Anne Faber
Echter, de geruchtmakende moord op Anne Faber heeft diverse politieke partijen weer aan het twijfelen gebracht. Moordenaar Michael P. had in de jaren ervoor succesvol weten te voorkomen dat hij ggz-behandelingen moest ondergaan. En nu wordt gekeken naar de Wet verplichte ggz, in de hoop dat die helpt om dit soort gevallen in de toekomst te voorkomen.

In het Kamerdebat over deze zaak heeft de CDA-fractie de omstreden Observatiemaatregel nu opnieuw aan de orde gesteld. De PvdA-fractie heeft zich na aanvankelijke tegenstand nu aan de kant van voorstanders van deze Observatiemaatregel geschaard. 

Staatssecretaris Paul Blokhuis heeft echter in een Kamerdebat op 24 april aangegeven tegen de invoering van de Observatiemaatregel te zijn. De wet biedt volgens hem voldoende handvatten om verwarde personen die een gevaar zijn voor zichzelf of anderen, van de straat te halen.

MIND bezorgd
Patiëntenvereniging MIND is zeer ongerust over de heropening van het debat over de Observatiemaatregel. ,,De Observatiemaatregel is een ernstige inbreuk op het fundamentele recht op vrijheid en zelfbeschikking. De maatregel wordt toegepast op basis van vermoedens en niet – zoals bij een crisismaatregel – op basis van acuut gevaar. Dit kan snel leiden tot willekeur. Een ander verschil met een crisismaatregel is dat bij een observatiemaatregel geen zorg geboden wordt; de persoon in kwestie wordt alleen opgesloten voor een termijn van maximaal drie dagen. Als daarna een zorgtraject volgt, is de vertrouwensrelatie met de hulpverlening volgens MIND al bij voorbaat beschadigd.”

------------------------------------------------------------------------
Wat beoogt de nieuwe Wet verplichte ggz?

* De zorg aan de patiënt staat centraal; de wet is gericht op het voorkomen van verplichte zorg en het kiezen voor minder dwang.
* Verplichte zorg kan ook buiten een zorginstelling worden opgelegd, bijvoorbeeld in de vorm van verplichte begeleiding buiten een kliniek, thuis of poliklinisch.
* De cliënt moet zelf voldoende invloed hebben op het traject van verplichte zorg.
* De cliënt mag aangeven welke vorm van verplichte zorg zijn voorkeur heeft.
* De cliënt heeft recht op uitleg over de dwangmaatregelen in voor hem begrijpelijke taal.
* Er moet steeds aandacht zijn voor maatschappelijke participatie door de cliënt.
* De familie en andere direct betrokkenen worden betrokken bij de vraag welke vorm van verplichte zorg nodig is

------------------------------------------------------------------------