Nicci Gerrard: Woorden schieten te kort

*****

Nicci Gerrard: Woorden schieten te kort, Over dementie: een bijzonder lang afscheid

Een boek over dementie uit de pen van een succesvol schrijfster die bekend is door de thrillers die ze schrijft, samen met haar man, onder het pseudoniem Nicci French, wat kun je daar van verwachten? Ook is het boek voorzien van een sticker van De Wereld Draait Door, het is volgens die redactie een leestip! Nou kun je vermoeden dat een professioneel thrillerschrijfster wel een boek kan schrijven, maar niet echt deskundig is op het gebied van de ggz en ook de boekenlezers van DWDD hebben hun deskundigheid vooral op het literaire gebied. Wat maakt dit boek dan volgens schrijver dezes een aanrader? 

In ‘Woorden schieten tekort’ is de dementie en het overlijden daaraan van de vader van Nicci Gerrard de directe aanleiding tot het schrijven van het boek. In een prachtige stijl kan Gerrard schrijven over wat ze observeert bij haar vader en wat ze zelf gaandeweg het ziekteproces van haar vader allemaal doorstaat aan ervaringen en emoties. Maar daar blijft het niet bij. Het is geen boek van iemand die haar eigen ervaringen van een literaire waarde voorziet. Gerrard gaat verder, ze gaat in gesprek met diverse deskundigen, verzamelt ook ervaringen van anderen in haar omgeving en leest zich een slag in de rondte. Dat alles wordt gevoegd in een structuur die als leidraad het verloop van de ziekte gebruikt om op die manier haar en onze kennis over dementie te verdiepen en van kritische vragen te voorzien. De onontkoombaarheid van het proces van dementeren en de emotionele achtbaan die daarvan het gevolg is voor iemand die het ondergaat en voor de mensen er om heen wordt op die manier op een zeer leesbare en persoonlijke manier vertolkt. Kortweg gezegd, een zeer leesbaar boek! En je wordt nog aan het denken gezet ook…

Gerrard neemt je mee in het proces van de ziekte, de eerste verwarrende signalen en hoe mensen daar op verschillende wijze mee omgaan. Maar ook de plek van dementie in de maatschappij en het ouder worden… Er worden behartenswaardige dingen over gezegd. Een mooi wat langer citaat in dit verband wil ik u niet onthouden:

“Een paar jaar geleden was ik in een warenhuis op zoek naar iets wat ik niet kon vinden, ik was in tijdnood, ik had het warm, was doodmoe en voelde me niet lekker. Toen ik gehaast door een gangpad liep, kwam er een vrouw heel snel op me af. Ze was een stuk ouder dan ik, mager, gestrest en ze zag er nogal wanordelijk uit. Toen ik dichterbij kwam, zag ik dat haar blouse verkeerd dichtgeknoopt was. Ik stak mijn hand naar voren om te voorkomen dat ze tegen me aan zou botsen, maar zij deed hetzelfde, en keek me met een geschrokken glimlach aan. Ik bleef staan, zij ook. We staarden elkaar met een wat medelijdende blik aan, en met een plotselinge golf van gêne drong het tot me door dat ik het zelf was, ik keek naar mezelf in een spiegel. Meestal anticiperen we op het zien van ons spiegelbeeld, maar nu werd ik erdoor overvallen; mijn zelfbeeld spatte uit elkaar en lag in scherven om me heen. Ik stond oog in oog met mezelf zoals anderen me zien. Was ik zó moe en wanordelijk, was ik zó oud? Die vrouw in de spiegel was ik niet. Dat is nooit zo.”

Gaandeweg het boek komt natuurlijk regelmatig ter sprake hoe dementie dat zelfbeeld op een vergelijkbare manier in de war brengt en uiteindelijk afbreekt tot het stadium waar je als buitenstaander kunt vermoeden dat er geen zelfbeeld meer is. Regelmatig wordt in dit boek de Amerikaanse kunstenaar William Utermohlen genoemd die gedurende zijn dementieproces in staat bleek zelfportretten te schilderen en daarmee een indringend beeld gaf van het verlies van zijn identiteit. Dat proces van afbraak en ook ethische en praktische vraagstukken rondom professionele zorg, euthanasie en wilsverklaringen die daar bij horen worden op integere en indringende wijze aan de orde gesteld door deskundigen aan het woord te laten en door persoonlijke ervaringen van Gerrard en anderen daarmee te verweven. 

Het laatste hoofdstuk gaat over de dood en eindigt hoopvol: de dood brengt de gekende weer terug in de herinneringen die we van hem of haar hebben, niet langer verstopt achter het beeld van de dementerende waarmee de banden waren verdwenen.

Een mooi boek!

Nicci Gerrard: Woorden schieten te kort, Over dementie: een bijzonder lang afscheid.
Uitgeverij Meulenhof, 303 pagina’s incl. noten; Prijs € 20,- ISBN 978-90-290-9341-5

Johan Atsma is docent/coach MBO Verpleegkunde