De GGZ in 2018: wachten op je beurt

Hardnekkig fenomeen: de wachtlijsten in de GGZ

Het blijkt een hardnekkig fenomeen, die wachtlijsten in de GGZ. Ze bestaan al lang, er wordt veelvuldig over geklaagd en alle betrokkenen zeggen zich tot het uiterste in te spannen om er iets tegen te doen.  Lees er desnoods het jaaroverzicht van 2017 (https://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-116667/pagina/jaaroverzicht_2017_-_1712.html) nog even op na, daar staan ze ook al. En als we in 2016 een jaaroverzicht hadden gehad, hadden ze daar óók in vermeld gestaan. En daarvóór ook.
Maar plezierig is het natuurlijk niet, als je hulp nodig hebt, en je moet een aantal weken, maanden of soms zelfs langer dan een jaar wachten

De ‘Wachtkamercampagne’ (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3672068/nieuws/wachtkamercampagne_tegen_wachtlijsten_in_de_ggz.html?page=1) in 2017, van MIND, Zorgverzekeraars Nederland en GGZ Nederland, leverde niet zo veel op, dus vanzelfsprekend dat er ook in 2018 de nodige acties werden ondernomen om van dit nijpende probleem (want dat is het echt wel) af te komen. Het begon met een Landelijk Congres (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3683974/nieuws/ggz_nederland_mind_en_zn_organiseren_landelijk_congres_meer_grip_op_wachttijden_in_de_ggz.html?page=3) in april, met de veelbelovende titel: ‘Meer grip op wachttijden in de GGZ’. Er werd kennis en oplossingen gedeeld, Staatssecretaris Blokhuis kwam spreken.

Ongeveer gelijk met het congres kwam de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3686200/nieuws/wachtlijsten_voor_ggz-behandeling_voor_aantal_diagnoses_op_1_juli_nog_altijd_te_lang.html?page=3) naar buiten met het bericht dat de afspraak die in 2017 was gemaakt, om de wachttijden vóór 1 juli onder de Treeknorm te krijgen, in ieder geval voor een aantal behandelvormen niet zou worden gehaald. Tot irritatie van Staatssecretaris Blokhuis (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3686201/nieuws/staatssecretaris_over_wachtlijsten_alle_betrokken_partijen_stevig_aanspreken_op_hun_verantwoordelijkheid.html?page=1), die in diplomatieke woorden stelt dat er wel wat harder aan mag worden getrokken. Damage control bij GGZ-Nederland (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3686461/nieuws/ggz_nederland_er_wordt_hard_gewerkt_om_wachtlijsten_weg_te_werken.html?page=1): ”Het is positief dat, op drie regio’s na, de gemiddelde wachttijd in de gespecialiseerde ggz voor alle aandoeningen samen binnen de treeknormen ligt. De inzet en bereidheid van ggz-aanbieders en zorgverzekeraars om echt iets te doen aan het wachttijdenprobleem is heel duidelijk zichtbaar.”
Onderzoek van het - iets onafhankelijkere – Trimbos Instituut (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3686636/nieuws/landelijke_afspraken_om_wachtlijsten_in_de_ggz_terug_te_dringen_hebben_nauwelijks_plannen_opgeleverd.html?page=9) levert echter een heel ander beeld op: ondanks de goede voornemens en landelijke afspraken om wachtlijsten in de GGZ terug te dringen zijn er nauwelijks concrete plannen aangedragen.
De Staatssecretaris blijft desondanks bewonderenswaardig ambitieus (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3690725/nieuws/staatssecretaris_wil_structurele_oplossing_voor_wachtlijsten_in_ggz_en_geen_eenmalige_inhaalslag.html?page=2): het aanpakken van de wachttijden krijgt wat hem betreft een structureel karakter en wordt niet een eenmalige inhaalslag.

Waarom lukt het toch niet, dat terugdringen van die wachtlijsten? Is het probleem niet groot genoeg? Je zou zeggen van wel, als je ziet hoe er over geklaagd wordt. “De wachtlijsten in de ggz zijn vreselijk frustrerend (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3691624/nieuws/wachtlijsten_in_ggz_vreselijk_frustrerend_voor_clienten_en_personeel.html) voor cliënten én personeel”, zeggen twee Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundigen in het vakblad van hun beroepsvereniging V&VN;  De Tweede Kamer is er helemaal klaar mee en verwijt de GGZ onverantwoordelijk gedrag (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3691905/nieuws/tweede_kamer_helemaal_klaar_met_ggz-wachtlijsten_instellingen_vertonen_onverantwoordelijke_gedrag.html); Emergis luidt de noodklok (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3694568/nieuws/emergis_luidt_noodklok_over_problemen_met_patienten_die_niet_in_gespecialiseerde_zorg_terecht_kunnen.html?page=1); Pro Persona en Iriszorg ontslaan zelfs mensen vanwege plaatsgebrek (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3696574/nieuws/iriszorg_en_pro_persona_ontslaan_patienten_te_vroeg_wegens_plaatsgebrek.html?page=1) en MIND vindt dat de wachttijden niet zijn uit te leggen (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3704567/nieuws/mind_lange_wachttijden_in_ggz_zijn_niet_langer_uit_te_leggen.html?page=1).

Het blijkt een veelkoppig monster, en iedereen verschilt van mening over de oorzaak en de oplossing. Damiaan Denys (https://www.nporadio1.nl/dit-is-de-dag/onderwerpen/470091-waarom-worden-de-ggz-wachtlijsten-steeds-langer), voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie: ”Veel patiënten in de geestelijke gezondheidszorg hebben eigenlijk een zingevingsprobleem. Ze kampen met levensvragen, maar die worden te vaak gemedicaliseerd waardoor ze in de GGZ belanden.” Die opmerking levert hem een hoop kritiek op: “Wij zien we zelden patiënten, waarbij we denken: ja, dit kun je toch met de buurvrouw oplossen?”, zeggen Jim van Os en Menno Oosterhof (https://www.nrc.nl/nieuws/2018/09/24/zet-psychisch-probleem-niet-weg-als-gezeur-a1750024). Wat natuurlijk niet zo raar is, als je topspecialistische psychiatrie bedrijft.
Maar er speelt meer. “Het hokjesdenken belemmert de zorg”, zegt de Nationale Ombudsman (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3689650/nieuws/nationale_ombudsman_constateert_dat_hokjesdenken_toegang_tot_zorg_nog_steeds_belemmert.html?page=1). “Op papier lijkt het allemaal goed geregeld maar in de praktijk zijn drempels te hoog, regels te complex en vallen mensen buiten de boot. (…) het is niet altijd duidelijk bij welke instantie zij hun zorgaanvraag moeten indienen, zij worden van het kastje naar de muur gestuurd. Instanties wijzen burgers niet op onafhankelijke cliëntondersteuning. Hun zorg wordt niet gecontinueerd en zij ervaren bureaucratische rompslomp zoals overbodige (her)indicaties en te veel formulieren.”
En tot irritatie van velen, krijgen veel aanbieders het niet voor elkaar hun wachttijden te publiceren (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3681486/nieuws/ruim_de_helft_van_ggz-aanbieders_heeft_informatie_bij_vektis_aangeleverd_over_wachtlijst.html ), wat volgens anderen weer nodig is om diezelfde wachttijden te verkorten.
Ook het personeelstekort – in de hele zorg, overigens, net als in het onderwijs – speelt parten. Daarover elders in dit jaaroverzicht.

Het is niet zo dat er niets gebeurt. Meer en minder zinvolle acties vinden plaats om de wachtlijsten terug te dringen. De zorgverzekeraars (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3690900/nieuws/zorgverzekeraars_doen_steeds_meer_aan_wachtlijstbemiddeling.html?page=3) doen steeds meer aan wachtlijstbemiddeling en organiseren zelfs een hackaton (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3698991/nieuws/zorgverzekeraar_organiseert_hackaton_voor_oplossingen_om_wachttijden_in_ggz_terug_te_dringen.html?page=1), MIND stelt een, weliswaar beperkt, budget beschikbaar (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3700186/nieuws/beperkt_budget_beschikbaar_voor_clientparticipatie_bij_aanpak_wachttijden.html?page=1) om ervaringsdeskundigen mee te laten denken over de mogelijke oplossingen, de inspectie (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3700860/nieuws/inspectie_gaat_ggz-instellingen_mede_beoordelen_op_inspanningen_om_wachttijden_te_beperken.html?page=1) gaat toezien op de inspanningen van de instellingen om de wachtlijsten terug te dringen, GGZ Nederland (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3687858/nieuws/ggz_nederland_verwacht_dat_er_behoefte_is_aan_150_extra_beveiligde_bedden.html?page=2) meldt dat er behoefte is aan 150 extra beveiligde bedden en die komen er ook (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3701815/nieuws/capaciteitstekort_in_beveiligde_ggz_wordt_teruggedrongen_met_151_extra_bedden.html ), MIND construeert een website (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3702204/nieuws/lof_en_kritiek_op_nieuwe_website_om_makkelijker_ggz-behandelaar_te_vinden.html?page=1) om makkelijker de goede hulpverlener te vinden (Jim van Os op Twitter: “”Voor deze onthutsend nietszeggende consumentistische website kreeg Mind 1 miljoen belastinggeldsubsidie van Zorginstituut Nederland. Hopelijk wordt dit meegenomen in de parlementaire enquête naar de marktwerking”).

Het mag allemaal niet baten. In november meldt de NOS, samen met Vektis (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3703109/nieuws/bijna_negentigduizend_mensen_op_wachtlijst_van_de_ggz.html?page=1), dat er bijna 90.000 mensen op de wachtlijst staan voor de GGZ. Negentigduizend. Met een wachttijd tussen de acht weken en de acht maanden. Zo erg is het nou ook weer niet, lijkt GGZ Nederland (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-3703965/nieuws/uit_peiling_ggz_nederland_blijkt_veel_minder_wachtenden_voor_gespecialiseerde_ggz.html?page=1) een week later te willen zeggen: het zijn er ‘slechts’ 35.000. Een foutje van de NOS, zo is de suggestie. Toch niet, GGZ Nederland heeft het alléén over de Specialistische GGZ, de mensen met ingewikkelde problemen. Oók een manier om de wachtlijsten in te korten.