’t Is hier een gekkenhuis, de ommezwaai in de geestelijke gezondheidszorg

(Recensie Johan Atsma)

“Nu is hij 51, en tot voor een paar jaar kon hij ermee leven om tot zijn dood op dit terrein te zitten. Hij dacht: hier hoor ik toch? Pas toen zijn begeleiders het gesprek met hem aangingen over alternatieven, is er in zijn hoofd iets gaan schuiven. Tegenwoordig denkt hij: ‘Je kunt opgesloten zitten in de ggz zonder dat er sleutels aan te pas komen.’”

 ‘ ’t Is hier een gekkenhuis’ van Koos Neuvel en Caroline de Pater is geschreven rondom een aantal ontmoetingen met cliënten uit de huidige GGZ en beschrijft in grote lijnen de staat van de chronische psychiatrie in Nederland. De bedoeling van beide schrijvers is geweest zich onder te dompelen in de wereld van de geestelijke gezondheidszorg en zo nieuwe ontwikkelingen te duiden en te beschouwen. Daartoe leggen ze contact met een grote niet nader genoemde instelling, ergens in het land.

“Genoeg om ons heen gekeken, zeggen we tegen elkaar, tijd om contacten te leggen. We willen stemmen horen. Stemmen horen, niet als een symptoom van een psychotische vertekening van de werkelijkheid, maar als een manier om aan de meerstemmigheid van die werkelijkheid recht te doen.”

En dat lukt Neuvel en de Pater wonderbaarlijk goed in een prettig en beeldend geschreven boek waarin de huidige dilemma’s van goede zorg glashelder worden neergepend door aan de ene kant veel achtergrondinformatie en historisch perspectief te bieden én hedendaagse ontwikkelingen te plaatsen vanuit het perspectief van een aantal GGZ cliënten uit de chronische zorg die zich in de huidige stroom van koerswijzigingen proberen staande te houden, terugval vertonen en even zo vaak ook nieuwe perspectieven onder ogen zien.

Zo sturen nieuwe opvattingen rondom de zorg voor psychiatrische patiënten veel meer naar het stimuleren tot een zelfstandig bestaan, wellicht inclusief zorg op afstand. Dat lijkt gezonder te zijn dan een levenslang wonen op het terrein van een instelling. De inrichting die de hoofdrol speelt gaat op termijn gesloten worden. Het aantal chronische patiënten dat we in dit boek volgen laten mooi zien welke ingewikkeldheden dat nieuwe beleid oplevert. Wat doe je mensen aan die soms al meer dan 20 jaar op een instellingsterrein wonen en daar hun soms eigenzinnige levensritme hebben gevonden? Welke nieuwe inspiratie levert wonen op jezelf in zelfstandigheid op? En is er wat veranderd als je met ondersteunende zorg op een steenworp afstand woont van een instelling waar je vervolgens dagelijks nog acte de presence geeft? Voor wie biedt wonen op een instellingsterrein ondanks allerlei nadelen toch een goed perspectief?

De visie die zelfstandigheid als uitgangspunt kiest is trouwens zo nieuw en ook zo gek nog niet. De schrijvers besteden ruim aandacht aan geschiedenis en laten veel van wat er de afgelopen 100 jaar gebeurde in de geestelijke gezondheidszorg de revue passeren. Van het gesticht als vrijplaats ver weg van de gewone wereld via de opkomst van de dokter met zijn medicalisering, de verdere en stormachtige ontwikkeling van psychofarmaca en de anti psychiatrie die daar weer een reactie op was. De ontwikkeling van psychotherapie. De rol van de Italiaan Basaglia die in de jaren 60 de inrichtingen wilde vernietigen en daar deels in slaagde en de nuancering die daar ook weer een gevolg van was. Vooral Basaglia en zijn ideeën bieden in de huidige ontwikkelingen van zoveel mogelijk zorg op afstand en het stimuleren van zelfstandigheid natuurlijk een prachtig perspectief.

Al lezend wordt je mee op sleeptouw genomen, niet in het minst omdat al die ontwikkelingen zo mooi geïllustreerd kunnen worden met het diverse gezelschap cliënten en patiënten met een waaier van stoornissen en zorgverleners dat Neuvel en de Pater sinds 2016 heeft gevolgd en regelmatig heeft gesproken. Je leest over succes en falen, over voorspelbaarheid en verrassingen, over heftigheid en ontroering. Je wordt een wereld ingetrokken die je niet kent als je er niet in werkt.

Wat dat betreft is ‘’t Is hier een gekkenhuis’ vooral een boek voor (relatieve) buitenstaanders. Ook voor beginners in het vak valt er uit dit boek veel te halen. Uiteindelijk lees je dit boek voor je plezier, pik je er aardig wat van op en krijg je een goed beeld van vragen en dilemma’s waar de huidige geestelijke gezondheidszorg zich mee geconfronteerd ziet in deze tijd van nieuw perspectief en kostenbeheersing.

Koos Neuvel en Caroline de Pater: ’t Is hier een gekkenhuis, de ommezwaai in de geestelijke gezondheidszorg.
Uitgeverij Podium; 287 pagina’s; prijs € 22,50; ISBN 978 90 5759 896 8