Blijvende effecten van stress op het brein

Wat gebeurt er in het brein na blootstelling aan heftige stress, en waarom veroorzaakt dat bij sommigen meer problemen dan bij anderen? Dat vroeg promovendus Steven van der Werff van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) zich af. Op dinsdag 10 januari promoveerde hij op zijn onderzoek, waarvoor hij MRI-hersenscans van verschillende groepen mensen vergeleek.

Psycholoog Van der Werff maakte MRI-hersenscans van mensen die om verschillende redenen stress ervaren hadden. Als eerste keek hij naar volwassenen die als kind emotioneel verwaarloosd waren en vergeleek ze met mensen zonder emotioneel trauma. “We zagen duidelijk verschillen in hersenfunctie, met name in de communicatie tussen de gebieden waar het brein emotionele herinneringen opslaat en de gebieden die bepalen hoe iemand op zichzelf reflecteert”, vertelt de onderzoeker. “Uit ander onderzoek is wel bekend dat mensen die als kind emotioneel verwaarloosd werden, later meer kans hebben op psychische stoornissen zoals angst en depressie. De gevonden afwijkingen in hersenfunctie kunnen een verklaring bieden voor dit verhoogde risico.” 

Ziekte van Cushing 

Van der Werff maakte ook MRI-hersenscans van patiënten die genezen waren van de ziekte van Cushing. “Bij die ziekte zorgt een goedaardige tumor op de hypofyse voor enorm veel stresshormonen in het lichaam”, legt Van der Werff uit. “De ziekte is vrij goed te behandelen. De chirurg snijdt de tumor weg, en daarna moet het stresssysteem van de patiënt weer in evenwicht komen, eventueel met medicijnen. Dat lukt meestal wel, maar tóch houden deze patiënten vaak klachten als angst en depressie.” 

De psycholoog maakte MRI-scans van patiënten die gemiddeld elf jaar genezen waren van de ziekte van Cushing. “We zagen verkleiningen in de hersengebieden die verantwoordelijk zijn voor het remmen van emotionele reacties en voor de executieve functies, zoals analyseren en onthouden. Verder zagen we dat de witte stof – zeg maar de snelwegen van onze hersenen – in het gehele brein minder scherp waren afgebakend. Daar schrokken we wel een beetje van.” Misschien zijn er manieren om die schade door de torenhoge niveaus van stresshormonen weer om te keren, hoopt Van der Werff. “Zover is het helaas nog niet. Wel weten we nu op welke gebieden we ons moeten richten en kunnen we een verklaring bieden voor de aanhoudende klachten van de patiënten.” 

Veerkracht bij politieagenten 

De promovendus onderzocht ook veerkracht: het fenomeen waardoor sommige mensen ondanks stress en trauma’s psychisch gezond blijven. “Daarvoor keek ik naar hersenscans van Nederlandse politieagenten”, zegt Van der Werff. “Agenten gaan elke dag weer de straat op en raken daar in allerlei lastige situaties verzeild waar ze niet zomaar van weg kunnen lopen. Sommige agenten ontwikkelen daardoor klachten, andere niet.” 

De onderzoeker vergeleek scans van agenten die wel of geen klachten ontwikkelden nadat ze veel hadden meegemaakt. Als derde groep keek hij naar beginnende agenten. “In de grijze stof van de hersenen zagen we geen verschillen. Wel bleken agenten met veel veerkracht één opvallend scherp afgebakende baan in de witte stof te hebben.” Welke functie die baan heeft, is nog niet bekend. “We onderzochten wel met welke coping-stijl die witte-stof-baan samenhangt”, voegt Van der Werff toe. “Het blijkt dat de baan vooral sterk ontwikkeld is bij agenten die in staat zijn om negatieve gebeurtenissen positief te herinterpreteren.” Deze bevindingen kunnen consequenties hebben voor de training van mensen in risicovolle beroepen, maar ook voor behandeling van mensen met psychische klachten naar aanleiding van trauma.

Bron: LUMC (https://www.lumc.nl/over-het-lumc/nieuws/2017/januari/promotie-van-der-werff-stress/)