Na een universitaire opleiding psychologie sta je nog aan het begin van je loopbaan: je bent nog geen klinisch psycholoog of klinisch neuropsycholoog. Om dit te behalen zal je eerst veel werkervaring op moeten doen en doorstuderen.
Als je je verder wilt bekwamen zijn er verschillende opleidingsmogelijkheden die leiden tot opname in een register en/of een specialistenregister:
- De tweejarige opleiding tot gezondheidszorgpsycholoog (GZ-psycholoog) (BIG-register)
- Het opleidingstraject tot Kinder- en jeugdpsycholoog (Kwaliteitsregister Jeugd), geldt voor de jeugd-ggz, jeugd-gehandicaptenzorg, jeugdzorg;
- De opleiding tot Psychotherapeut (registratie tot psychotherapeut)
- Ná deze opleidingen is er nog een specialisatie mogelijk via de vierjarige opleiding tot klinisch psycholoog of klinisch neuropsycholoog, waarmee men in het specialistenregister geregistreerd kan worden.
Basisberoep: de GZ-psycholoog
Om in te kunnen stromen in de opleiding voor GZ-Psycholoog geldt de universitaire masteropleiding psychologie, pedagogische wetenschappen of gezondheidswetenschappen (afstudeerrichting geestelijke gezondheidskunde). Deze postmaster opleiding duurt twee jaar. De opleiding bestaat uit een combinatie van een praktijkopleiding (4 dagen in de week) en een cursus (1 dag per week). De opleiding kan ook in deeltijd gevolgd worden. De opleiding heeft twee differentiaties: kinderen & jeugdigen en volwassenen & ouderen.
De meeste GZ-psychologen zijn verbonden aan een instelling of hebben een zelfstandige praktijk. Bij de instellingen kun je denken aan psychiatrische instellingen; verpleeghuizen; revalidatie-instellingen; instellingen voor gehandicaptenzorg; instellingen voor kinder- en jeugdhulpverlening en forensische instellingen
Niet elke afgestudeerde van deze opleidingen komt in aanmerking voor een opleidingsplaats. Om te mogen starten met de Gz-opleiding is er naast afronding van de genoemde universitaire masteropleidingen, een LOGO verklaring https://www.vlogo.nl/categorie/logo-verklaring nodig. Deze verklaring wordt alleen afgegeven als er aan een aantal voorwaarden is voldaan, nl. een specifiek afstudeercurriculum, een stage van 520 uur en 3 casusbeschrijvingen onder supervisie volbracht. Zonder LOGO verklaring kan er niet deelgenomen worden aan de Gz-opleiding (zie kader: de BAPD)
De wet BIG kent naast het basisberoep Gz-psycholoog ook het basisberoep Psychotherapeut.
De opleiding tot psychotherapeut duurt 4 jaar. Een aanstelling van tenminste 20 uur is nodig om te voldoen aan de vereiste werkervaring. De titel psychotherapeut kan ook verkregen worden door eerst de opleiding tot GZ-psycholoog te volgen en daarna een driejarig opleiding tot psychotherapeut.
(Vanwege de bijzondere status van de psychotherapeut is in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Psychotherapeuten een apart kader over de psychotherapeuten toegevoegd. Red.)
De opleiding tot de basisberoepen worden verzorgd door zes, door VWS erkende, opleidingsinstellingen.
De twee specialisten
Er zijn twee specialismen. De opleiding tot Klinisch psycholoog duurt 4 jaar. Om de opleiding te kunnen volgen is een aanstelling gedurende de 4 jaar nodig van tenminste 20 uur per week. Vooropleidingseis is de Gz-opleiding.
Klinisch psychologen zijn dé specialisten in de (geestelijke) gezondheidszorg. De klinisch psycholoog is gespecialiseerd in het diagnosticeren en behandelen van mensen met complexe psychische en/of psychosomatische problematiek en is in staat tot het zelfstandig opzetten, uitvoeren en evalueren van toegepast wetenschappelijk onderzoek en legt daarbij de verbinding tussen de klinische praktijk en de wetenschap. Hij/zij bezit kennis en vaardigheden op het gebied van management, beleid en organisatie en zal een leidinggevende positie in de zorg gaan innemen.
De opleiding tot Klinische neuropsycholoog, het tweede specialisme, duurt ook 4 jaar. Om de opleiding te kunnen volgen is een aanstelling gedurende de 4 jaar nodig van tenminste 24 uur per week. Vooropleidingseis is de Gz-opleiding.
Een klinisch neuropsycholoog heeft uitgebreide kennis van de relaties tussen hersenen en gedrag en is vaardig in het toepassen van deze kennis in de praktijk van de patiëntenzorg met betrekking tot diagnostiek en behandeling. Deze specialistische kennis en vaardigheden strekken zich uit over de gehele leeftijdsrange. De klinisch neuropsycholoog is daarnaast op hoog niveau geschoold in het coördineren en uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek en beheerst management- en onderwijsvaardigheden.
Opleidingsplaatsen
Het aantal opleidingsplaatsen wordt jaarlijks door het ministerie van VWS vastgesteld. VWS baseert dit aantal op het advies van het Capaciteitsorgaan. Dit orgaan verricht onderzoek naar de behoefte, in de vorm van de vervangingsvraag, naar psychologen binnen de verschillende werkvelden van de zorg.
Voor alle vier beroepen verzorgt het Toewijzend Overleg opleidingsplaatsen Psy-beroepen (TOP) de toewijzing.
Instellingen kunnen een aanvraag voor toekenning van een opleidingsplaats bij TOP opleidingsplaatsen indienen. Het aantal aanvragen is nog altijd groter dan het aantal toekenningen. Dat maakt dat het verkrijgen van een gesubsidieerde opleidingsplaats nog steeds erg gewild is.
Het aantal door VWS vastgestelde opleidingsplaatsen voor 2014, 2015 en 2016
(bron: www.psynip.nl, themadossier opleidingsplaatsen)
Werken in de jeugdhulp
De Jeugdwet schrijft voor dat aanbieders van jeugdhulp ( jeugd-ggz, jeugd-gehandicaptenzorg, jeugdzorg) in beginsel werken met in het Kwaliteitsregister Jeugd (SKJ) of in het BIG-register geregistreerde professionals. Voor psychologen is registratie in het Jeugddomein mogelijk op 3 verschillende vakbekwaamheidsniveaus:
- masterniveau (SKJ);
- postmasterniveau (Gz-psycholoog BIG of Kinder- en Jeugdpsycholoog SKJ);
De Stichting Kwaliteitsregister Jeugd (SKJ) beheert het beroepsregister voor professionals in de jeugdsector www.skjeugd.nl Daar zijn de registratie-eisen te vinden voor de psycholoog die zich wil registreren op masterniveau of postmasterniveau als Kinder- en Jeugdpsycholoog SKJ.
Registratie als Kinder- en Jeugdpsycholoog SKJ kan op basis van de registratie als K&J psycholoog NIP, als Gz-psycholoog, een afgeronde postmasteropleiding of via een afgerond individueel registratietraject. De registratie als K&J psycholoog NIP kent een opleidings- en werkervaringstraject gelijkwaardig aan de eisen voor de registratie als Gz-psycholoog.
- Meer lezen over de registratie als psycholoog in het jeugddomein? Lees de brochure. http://www.psynip.nl/20151201-factsheet-digitaal-gedragswetensch.pdf
- Informatie over de opleiding tot Kinder- en Jeugdpsycholoog vindt je op de website van het NIP http://www.psynip.nl/registratie/nip-registratieregelingen/kinder-en-jeugdpsycholoog-nip_1.html
De titel ‘Psycholoog’ is niet beschermd
De titel ‘psycholoog’ is niet wettelijk beschermd. Dit betekent dat iedereen zich psycholoog kan noemen, ongeacht zijn/haar opleiding. Qua opleiding wil het dus niets zeggen dat je een psycholoog bent. Wanneer je afgestudeerd bent kun je het dienstmerk PSYCHOLOOG NIP gebruiken, door te laten zien dat je lid bent van het NIP en beschikt over een universitair masterdiploma in de psychologie en ervaring hebt als psycholoog. Het dienstmerk PSYCHOLOOG NIP kan je dus aanvragen als kenmerk voor kwaliteit.
Niet makkelijk aan een betaalde baan
Zoals onlangs in het televisieprogramma De Monitor uitgebreid aan de orde kwam, is het niet ongebruikelijk dat net-afgestudeerde psychologen voor langere tijd onbetaald (of tegen onkostenvergoeding) werkervaring opdoen op een zogenaamde werkervaringsplek.
Ondanks de geringe (of zelfs geen) vergoeding doen deze nét afgestudeerde psychologen hetzelfde werk als hun betaalde collega’s en krijgen ze weinig tot geen begeleiding.
Bijna driekwart van de afgestudeerde psychologen en orthopedagogen voelt zich uitgebuit op deze werkervaringsplekken, aldus de Monitor. Veruit het merendeel (73 procent) voelt zich gedwongen on(der)betaalde wep-plekken te accepteren vanwege een gebrek aan betaalde startersfuncties.
Zie voor het hele programma: de Monitor
Nogmaals: de psychotherapeut
Mmv Monique Buitenshuis, Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie (NVP)
Er zijn goede redenen om de psychotherapeuten bij het hoofdstuk van psychologen onder te brengen. Immers, zoals het ook op de website van de NVP (de Nederlandse Vereniging van Psychotherapeuten) staat, het onderscheid tussen het domein van psychotherapeut en de Klinisch Psycholoog is in de praktijk gering en de tendens is dat beide opleidingen steeds meer naar elkaar toe groeien. Een ontwikkeling waar de NVP zich achter schaart.
Aan de andere kant: nadat minister Borst rond de eeuwwisseling de beroepen in de GGZ samenvoegde tot uiteindelijk zes clusters (zie inleiding), zijn de psychotherapeuten in een zelfstandig cluster ondergebracht. Hoewel de CONO sinds kort niet meer in gebruik is, zou de jarenlange uitzonderingspositie dus ook een reden kunnen zijn om een apart hoofdstuk aan de psychotherapeuten te wijden.
Psychotherapie ontstond in de jaren ’30 van de vorige eeuw en was van oudsher een exclusieve behandelmethode die werd uitgeoefend door een kleine groep psychiaters. Als beroep deed het in de gezondheidszorg zijn intrede in de jaren zestig van de vorige eeuw. Vanaf dat moment begaven zich ook personen met een niet-medische opleiding, zoals psychologen, zich op het terrein van de psychotherapie. Vanaf het moment dat psychotherapie werd vergoed door de zorgverzekeraars werd het toegankelijk voor een groot publiek. De vraag naar psychotherapie nam toe, evenals het aantal psychotherapeuten in dienstverband en in de vrijgevestigde praktijk. Sinds 1998, vier jaar na de invoering van de wet BIG, is de titel psychotherapeut wettelijk beschermd.
Ondanks het naar elkaar toe groeien van klinisch psychologen en psychotherapeuten is er een belangrijk verschil in opleiding tussen beiden. Om psychotherapeut te worden zijn er twee fundamenteel verschillende routes: de medische en de psychologische route.
De medische route loopt via de artsenopleiding. Basisartsen kunnen instromen in de psychotherapie-opleiding, maar kunnen ook de opleiding tot psychiater volgen. Psychiaters die hun opleiding begonnen vóór 1998, konden zich zondermeer inschrijven als psychotherapeut. (Zie voor de opleiding tot psychiater het hoofdstuk over de medische discipline)
De tweede route is de opleiding tot psycholoog. Zoals elders in dit hoofdstuk staat, kan de basispsycholoog instromen in de vierjarige opleiding tot psychotherapeut, of na de opleiding tot GZ-psycholoog de verkorte opleiding tot psychotherapeut volgen.
Het verschil tussen de psychotherapeut en de klinisch psycholoog is, zoals gezegd, in de praktijk gering. De opleiding tot klinisch psycholoog is wat breder, er is meer ruimte voor management en onderzoek.
Veel psychotherapeuten hebben meerdere opleidingen. Op 31 januari 2016 stonden er 6.959 psychotherapeuten in Nederland geregistreerd. Van hen waren er 1.455 ook psychiater, ruim 4.000 waren er ook GZ-psycholoog (waarvan 1.870 ook nog klinisch psycholoog), 1.658 waren er ‘alleen’ psychotherapeut.