Zijn we een verslaafd land?

Trends en ontwikkelingen rondom verslaving

Ruim een week geleden stuurde Staatssecretaris van Ooijen de meest recente stukken over verslaving naar de Tweede Kamer. Samen goed voor bijna 400 pagina’s aan onderzoek, monitor en factsheet. De begeleidende brief (https://open.overheid.nl/documenten/53e08bd0-42a6-4fa1-98f7-edc125bd3974/file) maakte melding van eerdere stukken die naar de Kamer waren gestuurd: er is blijkbaar veel te doen over verslaving. Hoe verslaafd zijn we en wat zijn de gevolgen daarvan? Wat moeten we ertegen doen, en waarom gebeurt dat te weinig? Een impressie.

Een greep uit de cijfers.

=> Roken en alcohol zijn de grootste en meest bekende boosdoeners. Bijna 15% van de 18-plussers is een overmatige of zware drinker. Nog niet de helft (!) drinkt minder dan één glas per dag.
=> 19% van de 18-plussers rookt wel eens, 13% rookt dagelijks.
=> Bijna 5% van de 18-plussers heeft de afgelopen maand cannabis gebruikt, bijna 3% een andere drug (Bron: Leefstijlmonitor 2022 (https://www.rivm.nl/leefstijlmonitor). Cijfers zijn afgerond).

=> Het Trimbos-instituut voerde vorig jaar voor de vierde keer het (niet-representatieve) Grote Uitgaansonderzoek (https://open.overheid.nl/documenten/6845df24-0bab-47d1-9723-a48dd572a8fc/file) uit. Dat geeft een beeld van een selecte groep: tijdens het uitgaan wordt (uiteraard?) veel alcohol gedronken: gemiddeld 7 glazen door mannen en 5 door vrouwen, plus nog eens respectievelijk 6 en 4 tijdens het indrinken. Dat gebeurt naast het roken: gemiddeld 10 sigaretten (mannen) versus 7 (vrouwen).

=> Ongeveer de helft van de uitgaanders gebruikten het afgelopen jaar cannabis, een even groot deel Ecstacy. Het gebruik van 3- of 4-MMC is in de afgelopen jaren fors gestegen, van 9% in 2020 naar 33% in 2022. Een derde had in het afgelopen jaar ook cocaïne gebruikt, een kwart ketamine.

=> Volgens de Nationaal Rapporteur Verslavingen (https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2024/02/15/aandacht-voor-verslaving) is er een stijgende trend van het aantal online gokkers na de opening van de markt. In 2022 ging het om circa 762.000, wat neerkomt op ruim 5% van de volwassen. bevolking van Nederland. Het grootste deel daarvan (61%) speelde niet in de vier maanden vóór de opening van de markt.
Gokken is één ding, het risico op gokverslaving is een ander. Het aandeel hoog-risico online gokkers (gedefinieerd als mensen die gelogen hebben over de omvang van hun gokgedrag én de behoefte voelen om steeds meer geld in te zetten bij het gokken) ligt voor volwassenen op ongeveer 6% en voor jongvolwassenen op ongeveer 14%.

Maatschappelijke gevolgen

Het is allemaal niet zonder gevolgen. Per jaar kloppen zo’n 60.000 mensen bij de verslavingszorg (https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2024/02/15/kerncijfers-verslavingszorg-2017-2022) aan. Voor het overgrote deel zijn dat mensen die al eerder in behandeling zijn geweest, maar een terugval hebben. Verslaving is kennelijk hardnekkig. Het aantal alcoholverslaafden voert de boventoon (ruim 27.000); verslaving aan soft- of harddrugs (samen in dezelfde orde van grootte als alcohol, medicijnverslaving (1300); gokverslaving (bijna 2000) en overige gedrag gerelateerde verslavingen (ruim 3000, denk aan seks- en koopverslaving).
Voor veel verslaafden geldt, dat ze nooit bij de hulpverlening aankloppen. Expliciet bij gokken tekent de Staatssecretaris aan dat gokverslaafden vaak in andere vormen van hulpverlening terecht komen, zoals de schuldhulpverlening. Het relatief lage aantal zou hier dus wel eens vertekend kunnen zijn.

Verslaafd of niet, wie drugs gebruikt houdt een groot deel van de misdaad in stand. Volgens Centrum voor Criminaliteitsbestrijding en Veiligheid (CCV) (https://hetccv.nl/themas/georganiseerde-criminaliteit-en-ondermijning/drugscriminaliteit/) speelt Nederland een grote rol in de internationale drugshandel. 90% procent van de georganiseerde criminaliteit in Nederland heeft te maken met drugs. De enorme sommen geld die in de illegale productie en handel van drugs omgaan, hebben een grote aantrekkingskracht op criminelen met illegaal vermogen, die daarmee economische en sociale machts- en invloedsposities verwerven. De gevolgen: geweld, nóg meer verslaving en ontwrichting van de samenleving, aldus het CCV..

Niet de schuld van de verslaving of de drugs, maar toch: een vijfde van de uitgaanders zeggen dat zij het vermoeden hebben ooit gedrogeerd te zijn (https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2024/02/15/het-grote-uitgaansonderzoek-2023). Onder LHBTIQ+ vrouwen ligt dat percentage hoger, lager onder heteromannen. Het is moeilijk hard te maken, omdat nog geen één op tien contact zoekt met een arts of de politie. Maar áls wordt onderzocht of er drugs in het bloed of de urine zitten, is dt meestal het geval. GHB komt daarbij het meeste voor..

Niet alleen drugsgebruik heeft schadelijke gevolgen voor anderen dan de gebruikers, hetzelfde geldt voor alcohol. In een Factsheet (https://www.trimbos.nl/aanbod/webwinkel/alcoholschade-in-nederland/) zette het Trimbos onlangs op een rij hoe alcohol anderen dan de drinker zelf kan schaden. Denk aan verkeersongevallen, geweld of kosten voor werkgevers. Uit de  analyses blijkt dat 13% van de volwassenen wel eens negatieve gevolgen door het alcoholgebruik van anderen ervaart: agressie, een vervelende benadering of ruzie.
Dat niet alleen: ruim een kwart van de geregistreerde geweldsdelicten door politie een of meerdere verdachten alcohol hadden gebruikt, in 2022 werden naar schatting 23.900 personen behandeld op een SEH-afdeling naar aanleiding van alcoholgerelateerde ongevallen.
Geschat wordt dat in 2015 12-23% van het totale aantal verkeersdoden werd veroorzaakt door alcoholgebruik. Dit komt neer op 75 tot 140 verkeersdoden door alcoholgebruik.

Uit ondertussen wat verouderde cijfers van het RIVM (2013) blijkt dat als alle kosten en baten zijn verrekend, de maatschappelijk kosten van alcoholgebruik naar schatting tussen de 2,3 en 4,2 miljard euro per jaar zijn. Niet-materiele kosten zoals vroegtijdige sterfte en het verlies aan kwaliteit van leven door gezondheidsproblemen of verslaving, niet meegerekend. Zou je die wel meerekenen dan is de schatting tussen de 4,2 en 6,1 miljard euro per jaar.

De maatregelen

De gevolgen van verslaving zijn legio en ontwrichtend. Voor de verslaafde zelf, voor zijn of haar familie en voor de maatschappij als geheel. De Staatssecretaris laat dan ook weten dat er de nodige actie wordt ondernomen om verslaving tegen te gaan.

Eind 2022 werd daarom de Nationaal Rapporteur Verslavingen (NRV) (https://www.rapporteurverslavingen.nl/) ingesteld. Een nog niet heel bekend instituut dat de opdracht heeft om beter zicht te bieden op de ontwikkelingen in en omvang van de verslavingsproblematiek in Nederland. Het gaat daarbij om een brede definitie van verslavingen. De Rapporteur moet adviseren over preventiemaatregelen en genomen maatregelen in de aanpak van verslavingsproblematiek evalueren.

Volgens de NRV heeft het Nationaal Preventieakkoord (NPA) (https://open.overheid.nl/documenten/ronl-1f7b7558-4628-477d-8542-9508d913ab2c/pdf) de afgelopen jaren de koers bepaald voor het ontmoedigingsbeleid rond tabak en het verminderen van problematisch alcoholgebruik. Maar er is meer inzet nodig om de gestelde doelen voor 2040 te bereiken. De NRV pleit voor prijsverhoging, beperking van beschikbaarheid en een beperking of verbod op reclame en marketing. Volgens de NVA is daar een breed draagvlak voor.

De verslavingszorg verdient volgens de NRV meer aandacht en moet hoger op de beleidsagenda komen vanwege haar maatschappelijke relevantie. Er bestaan ook misverstanden over de effectiviteit van verslavingszorg, volgens de rapporteur is het belangrijk een realistisch beeld te hebben van wat behandeling kan bereiken, hij denkt dan ook na over maatschappelijke kosten en baten analyse om de relevantie en verwachtingen beter te benadrukken.

Beren op de weg

Het zal niet simpel zijn voor de Staatssecretaris (of het nieuwe kabinet) om de problemen aan te pakken. Niet alleen zijn de problemen hardnekkig, er zijn ook veel belangen en die worden met alle mogelijke middelen verdedigd. In het criminele circuit wordt geweld niet geschuwd, veel verslaafden kunnen of willen de problemen niet zien (”Ik kan morgen stoppen, als ik wil”, ”Dat ene lijntje van mij wordt zo’n drugsbaron niet rijk van) of willen absoluut geen overheidsbemoeienis (”Ik maak toch zeker zelf wel uit wat ik rook”).
Maar er is nog een groep die andere belangen heeft dan volksgezondheid: De Lobby.

De Lobby heeft de afgelopen decennia fors ingezet op het bagatelliseren van de problemen, het plegen van obstructie bij nieuwe wetgeving en het frustreren van de uitvoering daarvan. De tabakslobby en de farmaceutische industrie (aan wie we een deel van de medicijnverslaving te danken hebben) zijn goed beschreven voorbeelden. Maar ze zijn niet de enigen.

Uit stukken die de NOS vorig jaar opvroeg (https://nos.nl/artikel/2494365-loterijen-blokkeerden-gokwaarschuwing-miljoenen-voor-goede-doelen-op-het-spel) blijkt dat gokbedrijven zich hevig (en effectief) hebben verzet tegen de komst van een nieuwe waarschuwingstekst. Experts adviseerden de waarschuwingstekst ’Wat kost gokken jou? Stop op tijd’ voor alle kansspelen, waaronder online gokken en loterijen, te gebruiken. De oude tekst  - Speel Bewust - werd te licht bevonden en te aansporend om te gaan gokken. Desondanks lukte het de grote loterijen om de oude waarschuwingstekst te blijven gebruiken. Eerder bleek al dat gokbedrijven zich geregeld bemoeien met regels die voor de sector worden gemaakt. Verplichte inspanningen om gokkers te beschermen werden genegeerd of waren een wassen neus. (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4292719/nieuws/online_gokbedrijven_beschermen_onvoldoende_tegen_gokverslaving.html?page=0)

In 2022 werd de ’overlegtafel problematisch alcoholgebruik’ door de Staatssecretaris beëindigd (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4113589/nieuws/staatssecretaris_beeindigt_overlegtafel_problematisch_alcoholgebruik.html?page=1), omdat er niet of nauwelijks vooruitgang werd geboekt in het te behalen doel: noodzakelijke en aanvullende effectieve maatregelen om de volksgezondheid te beschermen op het gebied van alcoholconsumptie. De verschillende belangen tussen de alcoholproducenten en de gezondheidszorgorganisaties bleken niet te overbruggen.

De overeenkomst tussen deze (en meer) situaties: belangenorganisaties verklaren volledig achter de te behalen doelen te staan (in dit geval verminderen van problematisch alcoholgebruik of problematisch gokken), maar gebruiken de aldus verkregen zeggenschap om obstructie te plegen. Vanuit een belangenorganisatie gezien begrijpelijk. Het is jammer dat een overheid hier geen paal en perk aan kan of wil stellen.

In de kantlijn van de conceptbrief aan de Kamer (https://www.rijksoverheid.nl/documenten/beleidsnotas/2024/01/10/beslisnota-bij-kamerbrief-over-verscheidene-onderwerpen-drugs) staat een aanwijzing voor de ambtenaar die de brief moet opstellen: “In de inleiding nadrukkelijk benoemen dat de problemen / het gebruik toenemen, en dat we dat …..´”
De laatste twee woorden zijn onleesbaar, en dat is misschien wel symbolisch voor wat er aan de hand is.

Lees ook andere artikelen over verslaving (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/verslaving)

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).